Ακούμε πολύ συχνά γονείς να αγωνιούν για την υπερβολική ενασχόληση των παιδιών τους με τον υπολογιστή και το διαδίκτυο.
Το θέμα της εμμονής των παιδιών με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές είναι περίπλοκο. Οφείλουμε πρώτα να διερευνήσουμε και να κατανοήσουμε τους λόγους για τους οποίους ένα παιδί ή ένας έφηβος κάνει υπερβολική χρήση-άρα στην ουσία καταφεύγει στο διαδίκτυο- για να βρει διέξοδο από κάτι που τον ή την ταλαιπωρεί. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε πραγματικά. Η δαιμονοποίηση του μέσου δεν βοηθά σε τίποτα.
Η πολύωρη ενασχόληση του παιδιού με τον υπολογιστή μπορεί να υποδηλώνει ότι κάτι συμβαίνει με τη διάθεσή του. Η τάση για απόσυρση, η αποφυγή της διαπροσωπικής επαφής, η αναζήτηση νοήματος μέσω της επαφής με την τεχνητή πραγματικότητα του υπολογιστή, ενδέχεται να συνδέονται με άγχος ή κατάθλιψη που υποβόσκουν, ή με διαταραχή των σχέσεων μέσα στην οικογένεια.
Πότε πρέπει να ανησυχήσει κανείς; Πότε πρέπει να σκεφτούμε την εξάρτηση;
Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι το διαδίκτυο είναι ένα ζωτικότατο και πολύτιμο μέσο. Η χρήση του περιλαμβάνει επαφή με φίλους μέσω μηνυμάτων ή δικτύων όπως το facebοok και το Instagram, συμμετοχή σε blogs, αλλά και πρόσβαση σε μουσική, βίντεο, νέα και ειδήσεις, πληροφόρηση γενικότερα. Το πρόβλημα ξεκινά όταν χάνουμε τον έλεγχο, και τη σύνδεση με το ίντερνετ την χρειαζόμαστε πια απαραιτήτως, αντί απλά να την θέλουμε.
Κάποια ενδεικτικά συμπτώματα που θα έπρεπε να μας βάλουν σε συναγερμό είναι όταν το παιδί ή ο έφηβος:
- απομονώνεται για ώρες στο διαδίκτυο και χάνει την αίσθηση και τον έλεγχο του χρόνου,
- στερείται ύπνο και αρχίζει να αποκλίνει από το συνηθισμένο πρόγραμμα της ημέρας
- χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες ή επαφές που άλλοτε τον ενδιέφεραν, για την έξοδο με φίλους και παρέες, δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του στο σχολείο
- εμφανίζει συμπτώματα απόσυρσης,όπως ευερεθιστότητα και άγχος, όποτε δεν μπορεί να έχει πρόσβαση, και προκαλεί έντονους ή και βίαιους τσακωμούς όταν του απαγορεύεται η χρήση
- παραβαίνει όρια και κανόνες που μπορεί να ισχύουν σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, και μπορεί να λέει ψέμματα προκειμένου να κάνει χρήση.
Όσο πιο γρήγορα ειδοποιηθούμε ότι ένα παιδί κάνει υπερβολική χρήση και στρέψουμε την προσοχή μας στις υποκείμενες αιτίες, όσο πιο γρήγορα το βοηθήσουμε να αναγνωρίσει και αυτό το πρόβλημα, τόσο πιο καλό θα είναι για όλους μέσα στην οικογένεια.
Πιο ευάλωτα στην εξάρτηση στο διαδίκτυο είναι τα παιδιά που βιώνουν δύσκολες καταστάσεις και σχέσεις μέσα στην οικογένεια και οδηγούνται σε απομόνωση και μοναξιά μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Οι πραγματικές σχέσεις τα απογοητεύουν, αλλά το διαδίκτυο τα αποζημιώνει φέρνοντάς τα σε επαφή με άλλους που τους δίνουν την προσοχή και την αποδοχή που ζητούν… ή έτσι νομίζουν!
Επίσης, μελέτες δείχνουν ότι μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν εξάρτηση έχουν παιδιά που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Συχνά, τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται στις παρέες συνομηλίκων και δεν αξιολογούν τον εαυτό τους ως ιδιαίτερα δημοφιλή. Το διαδίκτυο τους προσφέρει διεξόδους ώστε να νιώσουν καλύτερα για τον εαυτό τους, μπορούν να προβάλλουν μία αλλαγμένη κοινωνική εικόνα και προσωπικότητα. Ή όταν παίζουν παιχνίδια μπορούν να αντιμετωπίζουν διάφορες συνεχώς αυξανόμενες προκλήσεις, που ακολουθούνται από επιβραβεύσεις, νίκες, status, αναγνώριση και αποδοχή σε μια διαδικτυακή «παρέα».
Πιο συγκεκριμένα, οι έφηβοι φαίνεται να είναι μία ομάδα υψηλού κινδύνου για εξάρτηση στο διαδίκτυο. Το διαδίκτυο εξυπηρετεί σημαντικές αναπτυξιακές ανάγκες τους, όπως το να νιώθουν ελεύθεροι και μακριά απο το γονεϊκό έλεγχο, να ελέγχουν πλήρως τι από την ταυτότητα και την προσωπικότητά τους προβάλλουν, να επικοινωνούν εύκολα και άμεσα με συνομήλικους, να είναι «μέσα» στα πράγματα, με πολλούς φίλους. Εάν οι γονείς ελέγχουν και εμπλέκονται υπερβολικά στην ζωή ενός έφηβου, εάν τον περιορίζουν ασφυκτικά, εάν δεν του επιτρέπουν ιδιαίτερη πρωτοβουλία, τον καθιστούν αυτομάτως ιδιαίτερα ευάλωτο στο να αναζητήσει στο διαδίικτυο ελευθερία,περιπέτεια, αυτονομία επιλογών. Είναι κάτι που δεν σκέφτονται συχνά οι γονείς, ότι ο φόβος και η υπερπροστατευτικότητα στην οποία καμιά φορά καταφεύγουμε εξ αιτίας τους, αντί να προστατεύσει τα παιδιά μας, τα σπρώχνει μακριά μας.
Στα περισσότερα σπίτια που υπάρχει ένας εθισμένος στο διαδίκτυο έφηβος, συνήθως δημιουργούνται μεγάλες εντάσεις με τους γονείς οι οποίοι καταλήγουν σε ακραίες αντιδράσεις, όπως π.χ. να απειλούν τον έφηβο ότι θα του πάρουν τον Η/Υ, να προκαλούν βλάβη στον υπολογιστή, ο έφηβος από την άλλη να εξαγριώνεται καθώς νιώθει ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει…. Όλες αυτές οι ακραίες συμπεριφορές και από τις δύο πλευρές φαίνεται ότι συντηρούν ή και επιδεινώνουν την κατάσταση, χωρίς τελικά ο εθισμένος έφηβος αλλά και η οικογένειά του να παίρνουν τη βοήθεια που χρειάζονται.
Είναι σημαντικό οι γονείς να πλησιάσουν το παιδί τους και να το ακούσουν προσεκτικά, να κουβεντιάσουν για τους λόγους που το οδήγησαν εκεί. Οι γονείς θα πρέπει να επιδιώξουν να προβληματιστούν σχετικά με το τι σημαίνει η συμπεριφορά των παιδιών τους και να συζητήσουν μαζί τους τις ανησυχίες τους. Να είναι «ανοιχτοί» στην επικοινωνία με τα παιδιά τους. Να εντείνουν τις προσπάθειές τους για ανεύρεση χρόνου για τα παιδιά, να μπορούν να προσφέρουν ελκυστικές εναλλακτικές δραστηριότητες. Να θέτουν σταθερά όρια στο χρόνο ενασχόλησης μ’ αυτά. Να ενθαρρύνουν το ελεύθερο, δημιουργικό παιχνίδι με τους συνομηλίκους, και να φροντίζουν ενεργά να οργανώνουν την κοινωνική ζωή των παιδιών με φίλους. Να είναι «κοντά» στα παιδιά τους, όταν παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, λειτουργώντας ως φίλτρο και να συζητούν μαζί τους για το περιεχόμενο των παιχνιδιών. Όταν οι γονείς αισθάνονται ότι «ο πόλεμος» γύρω από το θέμα των ηλεκτρονικών έχει δυστυχώς γίνει εντονότατος και καθημερινός, και ότι η σχέση τους με τα παιδιά τους περιορίζεται σε συνεχή αστυνόμευση, θα συμβουλεύαμε να εστιάσουν τις προσπάθειές τους να ξαναχτίσουν μια υγιή σχέση με τα παιδιά, να ξαναεγκαταστήσουν επικοινωνία, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μοιραστούν με αυτά το ενδιαφέρον τους για τα συγκεκριμένα παιχνίδια…! Αυτός ο φαινομενικά παράδοξος τρόπος πλησιάσματος του παιδιού θα φέρει πιο κοντά τους γονείς, θα αλλάξει την ποιότητα της σχέσης, και θα είναι πιο εύκολο να εφαρμόσουν σε δεύτερο χρόνο τα παραπάνω που αναφέραμε και να βάλουν κάποια όρια.
Θα τελειώσουμε τονίζοντας ότι η κριτική και η περαιτέρω απαξίωση ενός παιδιού που ήδη είναι δυσκολεμένο είναι καταστροφικές. Αντιθέτως, σεβασμός, απενοχοποίση, κατανόηση και γνήσιο ενδιαφέρον, θα ταρακουνήσουν το παιδί και είναι περισσότερες οι πιθανότητες να αναγνωρίσει το πρόβλημά του ως πρόβλημα και να κινητοποιηθεί να αλλάξει τα πράγματα. Μπορεί αυστηρά μέτρα μετά από ένα ζόρικο επεισόδιο στο σπίτι να έχουν ένα προσωρινό αποτέλεσμα, αλλά ένα παιδί που συνεχίζει να υποφέρει, θα βρει είτε τεχνάσματα να ξαναεγκαταστήσει την εξάρτηση, είτε μία νέα εξάρτηση που θα του εξασφαλίζει ανακούφιση. Και υπάρχουν και χειρότερες εξαρτήσεις, ας μην το ξεχνάμε!
Όλα αυτά παίρνουν χρόνο και χρειάζονται υπομονή. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι μία σοβαρή εξάρτηση που ειναι σίγουρο ότι χτίστηκε στο έδαφος χρόνιων προβλημάτων θα εξαφανιστεί σε μια ημέρα. Δεν είναι ούτε δυνατόν, ούτε και δίκαιο να το περιμένουμε αυτό από ένα παιδί. Βοήθεια από ειδικούς μπορεί να είναι πολύτιμη, είτε με την μορφή συμβουλευτικής υποστήριξης και ψυχοθεραπείας, είτε σε ομάδες εφήβων ειδικές για προβλήματα εξάρτησης. Μπορεί μία σύντομη, στοχευμένη παρέμβαση με τη συνεργασία παιδιού και γονέων να έχει σημαντικό αποτέλεσμα, μόνο και μόνο αναγνωρίζοντας τις υποκείμενες αιτίες, αποφορτίζοντας την κατάσταση, και καθοδηγώντας σωστά τους γονείς. Σε κάθε περίπτωση είναι μία καλή αρχή.
