Πώς η έλλειψη ύπνου «σκοτώνει» τη μνήμη

Την πιο ενδελεχή μέχρι σήμερα πειραματική μελέτη σχετικά με τις συνέπειες από την έλλειψη ύπνου στην καθημερινότητα των ανθρώπων διεξήγαγαν ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (ΜSU). Οπως είδαν, οι λίγες ώρες ύπνου τη νύχτα έχουν τεράστια επίδραση στις ασχολίες μας την ημέρα – από τον αρτοποιό που βάζει πολύ αλάτι στα μπισκότα που φτιάχνει έως τον χειρουργό που κάνει λάθη κατά τη διάρκεια μιας επέμβασης.

Παρότι μελέτες σχετικά με την έλλειψη ύπνου έχουν διεξαχθεί πολλές, το επίπεδο στο οποίο αυτή η έλλειψη επιδρά στη μνήμη και στην επιτυχή ολοκλήρωση των καθηκόντων τού κάθε ατόμου δεν είχε ποτέ διερευνηθεί σε βάθος. Μέχρι τώρα όμως, αφού αυτό ακριβώς έπραξαν οι επιστήμονες από το Μίσιγκαν και τα όσα ανακάλυψαν και δημοσίευσαν στην επιθεώρηση «Journal of Experimental Psychology: General» μάλλον δεν είναι αισιόδοξα.

«Αν κάποιος κοιτάξει τα λάθη και τα ατυχήματα στα χειρουργεία, στα μέσα μαζικής μεταφοράς ή ακόμη και στη λειτουργία των εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας, θα δει ότι η έλλειψη ύπνου αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους για ανθρώπινα λάθη» ανέφερε η Κίμπερλι Φεν, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας και διευθύντρια του Εργαστηρίου για τον Υπνο και τη Μάθηση του MSU. «Υπάρχουν πολλοί επαγγελματίες σε θέσεις ευθύνης που πάσχουν από έλλειψη ύπνου. Στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 25% των ανθρώπων που έχουν πολλά καθήκοντα να φέρουν εις πέρας καθημερινά, που καλούνται να ακολουθούν οδηγίες και να ασχολούνται με πολυεπίπεδα αντικείμενα έχουν αποκοιμηθεί εν ώρα εργασίας».

Ορισμένα από αυτά τα λάθη, όπως το να προσθέσει ο αρτοποιός δύο φορές αλάτι σε μια συνταγή, δεν είναι και τόσο σοβαρά. Ωστόσο, μερικές από τις μεγαλύτερες καταστροφές που οφείλονταν σε ανθρώπινο λάθος – όπως το Τσέρνομπιλ, η πετρελαιοκηλίδα του Exxon Valdez ή η έκρηξη του διαστημικού λεωφορείου Challenger – καθώς και ατυχήματα με τρένα ή αυτοκίνητα που συμβαίνουν πολύ συχνά, έχουν, τουλάχιστον έως έναν βαθμό, τη «ρίζα» τους στην έλλειψη ύπνου.

«Κάθε μέρα, οι χειρουργικές ομάδες ξεχνούν περί τους 11 σπόγγους μέσα στο σώμα ασθενών που υποβάλλονται σε επεμβάσεις – μιλάμε δηλαδή για 4.000 συνολικά τέτοια λάθη τα οποία μπορούν να οφείλονται στην έλλειψη ύπνου. Η μελέτη μας μαρτυρεί ότι τα άτομα με έλλειψη ύπνου δεν πρέπει να ασχολούνται με καθήκοντα στα οποία μπορεί να τους διακόψει κάποιος ενόσω εργάζονται – ή πρέπει να ασχολούνται με τέτοια καθήκοντα μόνο για μικρά διαστήματα χρόνου» σημείωσε η καθηγήτρια.

Προκειμένου να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους η δρ Φεν και οι συνεργάτες της ζήτησαν από 234 εθελοντές να πάνε στο Εργαστήριο Υπνου του MSU στις 10 μ.μ. Επί δύο ώρες οι εθελοντές έφερναν εις πέρας μια σειρά καθηκόντων. Ανά διαστήματα οι ερευνητές τους διέκοπταν και εκείνοι έπρεπε να θυμηθούν πού είχαν μείνει για να συνεχίσουν τη διαδικασία. Τα μεσάνυχτα οι μισοί συμμετέχοντες επέστρεψαν στο σπίτι τους για να κοιμηθούν ενώ οι άλλοι μισοί παρέμειναν ξάγρυπνοι όλη νύχτα στο Εργαστήριο Υπνου. Το επόμενο πρωί κλήθηκαν στο σύνολό τους να φέρουν και πάλι εις πέρας όλη τη διαδικασία που τους είχε ζητηθεί να ολοκληρώσουν και το προηγούμενο βράδυ.

Αυτό που προέκυψε ήταν μεγάλη αύξηση σε λάθη των ατόμων που δεν είχαν κοιμηθεί τη νύχτα. «Ολοι οι εθελοντές πληρούσαν τα κριτήρια απόδοσης στην αρχή του πειράματος. Ωστόσο το 15% των συμμετεχόντων στην ομάδα που δεν κοιμήθηκε τη νύχτα έκανε πολλά λάθη το πρωί, σε σύγκριση με ποσοστό μόλις 1% στην ομάδα που κοιμήθηκε» είπε η δρ Φεν και συμπλήρωσε: «Επιπλέον, τα άτομα με έλλειψη ύπνου όχι μόνο έκαναν περισσότερα λάθη αλλά εμφάνιζαν και σταδιακή αύξηση στα λάθη που συνδέονταν με διαδικασίες οι οποίες αφορούσαν τη μνήμη – κάτι τέτοιο δεν παρατηρήθηκε στην άλλη ομάδα. Αυτό δείχνει ότι η ομάδα της έλλειψης ύπνου εμφάνιζε σημαντική δυσκολία στο να θυμάται πώς να συνεχίσει σωστά τα βήματα της διαδικασίας».

Η διατήρηση της μνήμης ήταν κατά τους ερευνητές ο πραγματικός «ένοχος» που δεν επέτρεπε στα άτομα που είχαν στερηθεί τον ύπνο να φέρουν εις πέρας με επιτυχία τα καθήκοντα που τους είχαν ανατεθεί. Η δρ Φεν εξήγησε ότι σε καθημερινή βάση πλήθος γεγονότων αποσπούν την προσοχή μας ενώ δουλεύουμε – είτε ένα γραπτό μήνυμα είτε ένα e-mail, ή απλώς μια ερώτηση που μας κάνουν και στην οποία πρέπει να απαντήσουμε. Οπως είπε, όλα αυτά είναι αναπόφευκτα αλλά ιδιαιτέρως επιβαρυντικά για τα άτομα με έλλειψη ύπνου.

Το επόμενο βήμα για την ερευνητική ομάδα είναι να εξετάσει αν η κατανάλωση καφεΐνης ή οι «συνεδρίες» σύντομων υπνάκων μέσα στην ημέρα μπορούν να αντισταθμίσουν, έστω σε κάποιον βαθμό, τις αρνητικές επιδράσεις της έλλειψης νυχτερινού ύπνου.