Η άγνωστη επιστολή του Αϊνστάιν σε Έλληνα πολιτικό κρατούμενο
Μια άγνωστη επιστολή του φυσικού Άλμπερτ Αϊνστάιν προς έναν Έλληνα πολιτικό κρατούμενο, ο οποίος κρατείτο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στον Άη Στράτη, έρχεται στο φως.
Η επιστολή – που φέρνει στο φως το cretalive.gr και ο δημοσιογράφος Κωστής Μαυρικάκης- φυλάσσεται στα αρχεία Αϊνστάιν στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, έχει ημερομηνία 10 Ιανουαρίου 1953 και βασικός παραλήπτης είναι ο συγγραφέας, κριτικός δημοσιογράφος και πεζογράφος Θέμος Κορνάρος.
Ο Κορνάρος συνελήφθη από τους Γερμανούς για την αντιστασιακή του δράση την περίοδο της Κατοχής, κρατήθηκε στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, όπου και υπέστη βασανιστήρια. Αποφυλακίστηκε μετά την απελευθέρωση, αλλά εξαιτίας των αριστερών του πεποιθήσεων, συνελήφθη ξανά και εξορίστηκε στον Άη Στράτη.
Ο Αη Στράτης πλημμύρισε από εξόριστους από το 1946 έως και το 1949, 5.000 άντρες και 500 γυναίκες. Με τη λήξη του εμφύλιου, το Σεπτέμβρη του 1949, έως και το 1962, στην τρίτη περίοδο ενεργοποίησης του στρατοπέδου, θα μεταφερθούν αρχικά εκεί 1.800 «αμετανόητοι» αριστεροί από τη Μακρόνησο.
Ανάμεσα στους εκατοντάδες επώνυμους και ανώνυμους αγωνιστές, και ο Έλληνας και κρητικός λογοτέχνης από τους πιο γόνιμους της γενιάς του ’30, από το χωριό Σίβας της Μεσαράς, ο Θέμος Κορνάρος, γνωστός για τη δράση και το έργο του.
Σύμφωνα με το cretalive.gr, το Νοέμβριο του 1949 ο Θέμος Κορνάρος με μια συγκλονιστική δισέλιδη επιστολή γραμμένη στα αγγλικά με τίτλο «Ένα γράμμα για την Ειρήνη» με υψηλά λυρικά και έντονα ποιητικά στοιχεία, με απόσπασμα από στίχους του έλληνα κομμουνιστή ποιητή Κώστα Βάρναλη, καλεί τους διανοούμενους όλου του κόσμου να καταγγείλουν το στυγνό πρόσωπο του φασισμού στην Ελλάδα και κάνει γνωστό σ’ ολόκληρη τη Δύση τις απάνθρωπες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα καθώς και τις διώξεις των πνευματικών ανθρώπων για τα πιστεύω και τις ιδέες τους. Και καταλήγει με τον συγκλονιστικό επίλογο ότι «…κοκκινίζω μπροστά στους φύλακες του πνεύματος που είναι τόσο πρόθυμοι να εξαπατηθούν ή να αναζητήσουν καταφύγιο με κενά λόγια. Δεν πρέπει πλέον να παίζουμε με τις λέξεις. Η σιωπή τώρα πια είναι καλύτερη. Είναι απαραίτητη η βαθιά συγκέντρωση, η εργασία και η σοβαρή πνευματική δουλειά, αφού μετά τον πόλεμο, τα φώτα του πνεύματος δεν θα εξασθενίσουν περισσότερο. Το ανθρώπινο ον είναι δυνατό. Θα κερδίσει τελικά, ανεξάρτητα από την τιμή που πρέπει να πληρώσουν οι ιδεολόγοι και οι συγγραφείς».
Οι κύκλοι των διανοούμενων σε όλη την Ευρώπη, μαθαίνουν για τον γενναίο πολιτικό κρατούμενο συγγραφέα στα ελληνικά ξερονήσια. Στις 29 Ιουλίου 1950, η ελβετική φιλελεύθερη εφημερίδα της Ζυρίχης DieTat (Η Πράξη) στην ενότητα των λογοτεχνικών της σελίδων, κάνει εκτενή αναφορά και παρουσίαση του εξόριστου στον Αη Στράτη έλληνα ανυπόταχτου και μαχητή συγγραφέα Θέμου Κορνάρου. Το δημοσίευμα το διαβάζει ο γερμανοεβραίος ακαδημαϊκός, καθηγητής ιστορίας και φιλοσοφίας Έρνστ Σιμόν (Ernst Simon). Ο καθηγητής Σιμόν δεν μένει με σταυρωμένα χέρια. Η κινητοποίηση των πνευματικών ανθρώπων μόλις αρχίζει.
Σε λιγότερο από ενάμιση μήνα, στις 6 Σεπτεμβρίου 1950 ο Σιμόν στέλνει από τη Ζυρίχη επιστολή στον Αλμπέρτ Αϊνστάιν στο Πρίνστον των ΗΠΑ την οποία κοινοποιεί σε 15 άλλες προσωπικότητες μεταξύ των οποίων στον αυστροουγγαρέζο συνάδελφό του Μάρτιν Μπούμπερ (Martin Buber), στον Ισραηλινό φιλόσοφο Ούγκο Μπέργκμαν (Hugo Bergman), στον ιδιοκτήτη του μεγαλύτερου εκδοτικού οίκου της Αγγλίας Βίκτορ Γκολάνζ (Victor Gollancz), στον αμερικανό συνάδελφό του Ρίχαντ Γκρόσμαν (Richard Grossman), στον αμερικανό φιλόσοφο και πρύτανη του πανεπιστημίου του Σικάγου Ρόμπερτ Μέιναρντ Χύτινς (Robert Maynard Hutchins), στον αμερικανό θεολόγο Ρέινολντ Νίμπουρ (Reinhold Niebuhr), στον αμερικανό υπαρξιστή φιλόσοφο και θεολόγο Πωλ Τίλιτς (Paul Tillich), στο γερμανοεβραίο ιστορικό του Ιουδαϊσμού Κουρτ Βίλχεμ (Kurt Wilhelm), στο γερμανό συγγραφέα Έριχ Φρομ (Erich Fromm), στον Αλσατό θεολόγο, μουσικό, φιλόσοφο και γιατρό, μετέπειτα νομπελίστα (1953) και αδελφικό φίλο του Νίκου Καζαντζάκη Άλμπερτ Σβάιτσερ (Albert Schweitzer), στον ιταλό συγγραφέα, δημοσιογράφο και κριτικό Γκιουζέπε Μποργκέζε (Giuseppe A. Borghese), στο διάσημο γερμανοεβραίο ραβίνο, θεολόγο και πρόεδρο του παγκοσμίου Ιουδαϊκού Συμβουλίου Λέο Μπάικ (Leo Baeck), και στο διάσημο αμερικανό θεολόγο Κλάρενς Πίκετ (Clarence Pickett).
Με την επιστολή του ο Σιμόν επισυνάπτει στον καθηγητή Αϊνστάιν τα δημοσιεύματα και τις καταγγελίες του Θέμου Κορνάρου για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα βασανιστήρια των κρατουμένων στα στρατόπεδα πολιτικής συγκέντρωσης στα ελληνικά ξερονήσια. Τον καλεί να αναλάβει πρωτοβουλία μαζί με άλλους διανοούμενους για να παρέμβουν με εκκλήσεις τους σε διεθνείς οργανισμούς, πρεσβείες, προξενεία, με αρθρογραφία στο διεθνή τύπο και ερωτήσεις στα κοινοβούλια ώστε να διαμορφωθεί εγρήγορση και πανστρατιά για την καταγγελία της ελληνικής κυβέρνησης στην παγκόσμια κοινή γνώμη και την άμεση απελευθέρωση του Θέμου Κορνάρου και όλων των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα.
Η πρωτοβουλία του Σιμόν και του Αϊνστάιν πιάνει τόπο. Η παγκόσμια διανόηση ευαισθητοποιείται. Στο τέλος του 1950, 18 κορυφαίες προσωπικότητες του πνεύματος απ’ όλο τον κόσμο στέλνουν επιστολή προς τα Ηνωμένα Έθνη με την οποία ενημερώνουν το Διεθνή Οργανισμό ότι το μόνο έγκλημα του Θ. Κορνάρου είναι ότι «επέκρινε τις κοινωνικές συνθήκες της χώρας του και ανέδειξε τις άθλιες συνθήκες εγκλεισμού στη Σπιναλόγκα» (Σ.Σ. το βιβλίο του είχε ήδη κυκλοφορήσει πριν 17 χρόνια, το 1933). Καλούν τον ΟΗΕ να εξετάσει τις καταγγελίες του Θέμου Κορνάρου και των άλλων συγκρατούμενων του, καθότι όπως τονίζουν είμαστε «ενώπιον συστηματικών παραβιάσεων της χάρτας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την ελληνική κυβέρνηση».
Η επιστολή του ΟΗΕ
Η επιστολή αυτή, όπως και η επιστολή του Αϊνστάιν προς τον Κορνάρο, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, είναι συνταγμένη στα αγγλικά και επιγράφεται «αναφορά προς τον ΟΗΕ για τον Θέμο Κορνάρο και τους ποιητές της Ελλάδας» αναφέρει:
«Από το 1936 ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας Θέμος Κορνάρος, γνωστός ως έλληνας Ζολά, σύρεται από τη μια φυλακή στην άλλη και από το ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στο άλλο. Στα 14 αυτά χρόνια ήταν μόνο λίγους μήνες ελεύθερος. Ποιο είναι το έγκλημά του;
Επέκρινε τις κοινωνικές συνθήκες της χώρας του και ανέδειξε τις άθλιες συνθήκες (εγκλεισμού) στο νησί των λεπρών, τη Σπιναλόγκα.
Μέσα στη δικτατορία του Μεταξά, τα βιβλία του κάηκαν και ο ίδιος ρίχτηκε στη φυλακή. Μετά την γερμανική εισβολή, ο Κορνάρος απελευθερώθηκε αλλά αμέσως προσχώρησε στην ελληνική αντίσταση και έτυχε να συλληφθεί από την Γκεστάπο. Επέζησε και επανέκτησε την ελευθερία του, ενώ διαμαρτυρήθηκε εναντίον των συνεργατών της (Γκεστάπο) και των προδοτών που συνέχισαν να κατέχουν (δημόσια) αξιώματα. Συνελήφθη ξανά και σύρθηκε από τη μια φυλακή στην άλλη. Το 1949 μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο και το φθινόπωρο του 1950 εκτοπίστηκε στο νησί του Αγίου Ευστρατίου.
Τον Απρίλιο του 1950 ο Κορνάρος μπόρεσε να μιλήσει μέσα από την απομόνωσή του στη Μακρόνησο. Αυτό του έδωσε την ευκαιρία να αναφέρει με λεπτομέρειες την τραγική ζωή του, το λογοτεχνικό του έργο, τα βασανιστήριά του καθώς και των συγκρατούμενών του, αλλά και γενικά τις τρομακτικές συνθήκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ελλάδας. Οι αποκαλύψεις του δημοσιοποιήθηκαν με πολλά κείμενα και έτσι τέθηκαν σε γνώση του κοινού καθώς και των επίσημων θεσμικών οργάνων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Αυτές οι καταγγελίες που δεν μπορούσαν να διαψευσθούν, οδήγησαν σε ορισμένες δημόσιες διαμαρτυρίες που έγιναν στην ελληνική κυβέρνηση, στον ΟΗΕ, στην UNESCO και στο PEN-Club(1) . Οι ίδιοι οι έγκλειστοι του Αγίου Ευστρατίου απέστειλαν μνημόνιο στον ΟΗΕ, υπογεγραμμένο από το Θέμο Κορνάρο και άλλους 30 συγκρατουμένους του, σχετικά με την κατάστασή τους στον τόπο της εξορίας τους.
Όλες αυτές τις κατηγορίες και τα έγγραφα, ούτε η Γραμματεία του ΟΗΕ, ούτε η UNESCO, ούτε το PEN-Club, δεν έχουν αρκετούς λόγους για να μην τις ερευνήσουν. Εμείς οι υπογράφοντες λοιπόν, ζητούμε οι αποκαλύψεις αυτές να εξεταστούν από μια αμερόληπτη ad hoc Επιτροπή, αφού η ελληνική κυβέρνηση, ως μέλος του ΟΗΕ έχει υπογράψει τη Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Έτσι καλείται να υποβάλει στην ανεξάρτητη Επιτροπή, τους εσωτερικούς φακέλους και σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία για κάποιο αξιόποινο αδίκημα που διαπράχτηκε από τον κάθε κρατούμενο. Ζητάμε να παραχωρηθεί ελεύθερη είσοδος της Επιτροπής στον Αγ. Ευστράτιο για μερικές ημέρες.
Ζητάμε επειγόντως από τη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών να αναφέρει ποια μέτρα έχει λάβει για να εξετάσει το υλικό που της υποβλήθηκε: Είμαστε ενώπιον μιας περίπτωσης κατηγορίας που ένα μέλος του ΟΗΕ έχει παραβιάσει σοβαρά τη Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Γνωρίζουμε ότι ο Κορνάρος φυλακίστηκε χωρίς δίκη, χωρίς ποινή, χωρίς καν να διερευνήσουν την υπόθεσή του. Ως εκ τούτου, απευθύνουμε έκκληση για λογαριασμό του Κορνάρου και των συντρόφων του. Δεν θα εγκαταλείψουμε τις προσπάθειές μας για να κρατούμε σε αφύπνιση την διεθνή κοινή γνώμη και τις οργανώσεις των Ηνωμένων Εθνών, που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό, για να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα».
Η επιστολή υπογράφεται από την αφρόκρεμα της διεθνούς διανόησης της εποχής: Υπογράφουν ο ισραηλινός φιλόσοφος Ούγκο Μπέργκμαν (Hugo Bergman), ο ήδη από το 1946 νομπελίστας γερμανός συγγραφέας Έρμαν Έσσε (Hermann Hesse), ο ιταλός συγγραφέας, δημοσιογράφος και κριτικός Γκιουζέπε Μποργκέζε (Giuseppe A. Borghese), ο βρετανός βιολόγος Τζούλιαν Χάξλεϋ (Julian S. Huxley), ο αυστροουγγαρέζος καθηγητής φιλοσοφίας Μάρτιν Μπούμπερ (Martin Buber), ο μετέπειτα (1957) διάσημος νομπελίστας γαλλοαλγερινός συγγραφέας και φιλέλληνας Αλπμέρ Καμύ (Albert Camus), ο διάσημος γάλλος υπαρξιστής φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre), ο κορυφαίος θεωρητικός φυσικός και θεμελιωτής της θεωρίας της σχετικότητας, νομπελίστας από το 1921 Αλμπέρ Αϊνστάιν (Albert Einstein), ο διάσημος ισπανός μουσικός Πάμπλο Καζάλς (Pablo Casals), ο αμερικανός υπαρξιστής φιλόσοφος και θεολόγος Πωλ Τίλιτς (Paul Tillich), ο γερμανός συγγραφέας, εθνολόγος και αντιστασιακός Βόλφανγ Κόρνταν (Wolfgang Cordan), ο γερμανοεβραίος καγηγητής φιλοσοφίας και ιστορικός Έρνστ Σιμόν (Ernest Simon), η σουηδή συγγραφέας και ιστορικός Αιμίλια Φογκέλου (Emilia Fogelklou), ο γερμανοεβραίος ραβίνος Κουρτ Βίλχεμ (Kurt Wilhelm), και ο ιδιοκτήτης του μεγαλύτερου εκδοτικού οίκου της Αγγλίας στα μέσα του περασμένου αιώνα Βίκτορ Γκολάνζ (Victor Gollancz).
Η επιστολή του Αϊνστάιν στον Κορνάρο
Το διεθνές κύμα διαμαρτυρίας συνεχώς διογκώνεται. Δυόμιση χρόνια αργότερα, στις 10 Ιανουαρίου 1953, ο ίδιος ο Άλμπερτ Αϊνστάιν από το Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϋ των ΗΠΑ, στέλνει επιστολή στο Θέμο Κορνάρο στην ταχυδρομική διεύθυνση «Κον Θέμο Κορναρο, Στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων, Άγιος Ευστράτιος (Λήμνος), Ελλάδα» γράφοντάς του:
«Αγαπητέ κ. Κορνάρε,
Ήμουν ευτυχής να πληροφορηθώ μέσω των κοινών μας φίλων, ότι ασχολείστε επιμελώς με το λογοτεχνικό σας έργο και με άγγιξε να μάθω ότι γράφετε για την τραγική ιστορία του εβραϊκού λαού. Εύχομαι να σας δοθεί να διατηρήσετε το σφρίγος και την ενέργειά σας έτσι ώστε να επιτύχετε αυτό που έχετε αναλάβει. Με τους εγκάρδιους χαιρετισμούς και τις ευχές μου,
δικός σας,
Αλβέρτος Αϊνστάιν».
Η κυβέρνηση παρά τη διεθνή κατακραυγή δεν ιδρώνει το αυτί της. Οκτώ μήνες αργότερα στις 22 Σεπτεμβρίου 1953, ο Κορνάρος που εξακολουθεί να βρίσκεται στην εξορία, γράφει σε δημόσια έκκλησή του στους Ηλία Έρεμπουργκ, Λουί Αραγκόν, Τζακ Λίντεϊ και Έρνστ Σιμόν: «Μας έκλεισαν εδώ όχι προληπτικά, όπως λένε, αλλά με μίαν ανέκλητη θανατική καταδίκη για τον καθένα. Και διαλέξανε τρόπο εκτέλεσης το λιμό, για να μην αναστατωθεί η κοινή γνώμη. Έπρεπε να συντηρηθούμε αποκλειστικά από το κρατικό επίδομα: 17 σεντς! Υπολογίζανε πως με τέτοια διατροφή θα πεθαίναμε σ′ ένα χρόνο (…) Στον τρίτο χρόνο απάνω, εμείς κρατούσαμε ακόμη ζωντανοί (…) παραφρονήσανε πολλοί. Γέμισε ο τόπος καινούργιους ανάπηρους. Νέα ομαδικά μνήματα ανοίξανε. Μα τα συμβόλαια παραίτησης από τα δικαιώματά μας πάνω στη χώρα μας δεν τα υπογράψαμε (…) Πάρτε θέση στ′ όνομα της αποστολής του πνεύματος. Στ′ όνομα της ομορφιάς, που δεν νοείται χωρίς την ανθρωπιά, την καλοσύνη και την αρετή».
Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικές υπηρεσίες της Ασφάλειας αποφαίνονται για το συγγραφέα και τους συγκρατούμενούς του: «Επειδή άπαντες οι ανωτέρω τυγχάνοντες φανατικοί και επικίνδυνοι και αμετανόητοι κομμουνισταί… Διά ταύτα κρίνει τούτους επικινδύνους εις την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν και συνεχίζει να τους έχει εκτοπισμένους».
Ο Κορνάρος απελευθερώνεται αρκετά χρόνια αργότερα, μόλις το 1962. Τη δεκαετία του ’60 έστησε εκδοτικό οίκο, προσπαθώντας να προωθήσει φτηνό και καλό βιβλίο, να μάθει τον κόσμο να αγαπά τη γνώση. Αυτό τον οδήγησε σε οικονομική καταστροφή. Για να ζήσει, γύριζε από γραφείο σε γραφείο και πουλούσε τσιγάρα. Αυτοαπομονώθηκε και απέφευγε συστηματικά να βλέπει παλιούς γνώριμους. Πέθανε από την πείνα τον Απρίλιο του 1970, σε ένα άθλιο υπόγειο και σχεδόν κανείς δεν έμαθε για το θάνατο και την κηδεία του. Ο Μάρκος Αυγέρης, η Έλλη Αλεξίου και ο Βασίλης Ρώτας έγραψαν για τη μεγάλη άγνωστη στους πολλούς, μορφή των ελληνικών γραμμάτων.
