Η χαμένη τέχνη της χαλάρωσης

 Υπάρχουν σχεδόν 13 εκατ. τέτοια βίντεο στο YouTube. Αν πληκτρολογήσετε relaxation στο Google, θα εμφανιστούν 1 δισεκατομμύριο 60 εκατομμύρια αποτελέσματα, στη συντριπτική τους πλειονότητα links με συμβουλές και τεχνικές για το πώς μπορεί κανείς να χαλαρώσει. Έχουμε λοιπόν ξεχάσει να χαλαρώνουμε; Στο τέλος μιας κουραστικής ημέρας, το Σαββατοκύριακο, στην ετήσια άδειά μας, αναζητούμε μάταια το κουμπί του off, αδυνατώντας να αφήσουμε πίσω μας ή να βγάλουμε από το μυαλό μας τις εργασιακές και οικογενειακές υποχρεώσεις, τα άγχη και τις δυσκολίες της καθημερινότητας;

Η Άννα Στεργίου είναι 37 ετών, μητέρα δύο παιδιών, και εργάζεται σε διευθυντική θέση στον ιδιωτικό τομέα. Εδώ και λίγους μήνες συνειδητοποίησε ότι: «Όταν επιστρέφω αργά το απόγευμα στο σπίτι, αφού ασχοληθώ με τις ανάγκες των παιδιών και περάσω λίγο χρόνο μαζί τους, όσο εξαντλημένη και να είμαι, πάντα θα υπάρχει ένα ακόμα μέιλ να απαντήσω, ένα ραντεβού να προγραμματίσω, κάποια δουλειά στο σπίτι. Και μετά θα αφεθώ στην παρηγοριά της τηλεόρασης ή του τάμπλετ, όπου θα τσεκάρω Facebook και Instagram. Ποτέ όμως δεν νιώθω ότι έχω πραγματικά χαλαρώσει».

«Χαλάρωση είναι να μπορείς να μένεις μόνος με τον εαυτό σου, χωρίς αυτό να σε τρομάζει, και να του δίνεις χώρο και χρόνο να επεξεργαστεί αυτά που του συμβαίνουν», εξηγεί η Κατερίνα Μαγγανά, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια-συγγραφέας. Το κατά πόσο κανείς μπορεί να επιτύχει μια κατάσταση χαλάρωσης «έχει να κάνει με το πώς έχει βιωθεί από μικρή ηλικία το αίσθημα του να μπορεί να μένει μόνος με τον εαυτό του, χωρίς να αισθάνεται ότι κινδυνεύει από κάτι.

Όταν μένουμε μόνοι με τον εαυτό μας, μένουμε μόνοι με τις σκέψεις μας, τις επιθυμίες μας, τα όνειρά μας. Όλο αυτό είναι μια διαπραγμάτευση με τον εαυτό μας και συνδέεται με την ικανότητα να ονειροπολεί ένας άνθρωπος γύρω από τον ίδιο και τις επιθυμίες και όχι εναντίον του εαυτού, σκεπτόμενος για παράδειγμα τα προβλήματα και τις αποτυχίες», σημειώνει. Ουσιαστικά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι δισεκατομμύρια άνθρωποι γεμίζουν κάθε λεπτό της ημέρας τους με δραστηριότητες που θα τους εμποδίσουν από το να βρεθούν σε ένα τετ-α-τετ με τον εαυτό τους. Επιστρατεύουν εργασιακές και κοινωνικές υποχρεώσεις, την «επιβεβλημένη» παρουσία στα social media ή την «υποχρέωση» να γνωρίζουν τι συμβαίνει σε φίλους, γνωστούς και την παγκόσμια κοινότητα. Περισσότεροι από 5 δισ. άνθρωποι κατέχουν κινητά τηλέφωνα παγκοσμίως και τα μισά από αυτά υπολογίζεται ότι είναι smartphones – το ένα τρίτο του πληθυσμού της Γης έχει «έξυπνο» κινητό, ενώ, σύμφωνα με βρετανική έρευνα, στις ηλικίες 16 έως 24 ετών εκτιμάται ότι περίπου το 95% είναι χρήστες smartphones, τα οποία τσεκάρουν σχεδόν ανά δέκα λεπτά.

Ποιες διακοπές;

Ο παράγων «εργασία» είναι αλήθεια ότι συχνά παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία άγχους και στη συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου, αυτού που δυνητικά θα αξιοποιούνταν για χαλάρωση. Σε έρευνα που έγινε σε 3.000 Βρετανούς εργαζομένους, διαπιστώθηκε ότι το 69% των ερωτηθέντων συνήθως χρειάζεται να εργάζονται πέραν του ωραρίου τους – η εργασιακή πραγματικότητα δεν είναι πολύ διαφορετική στη χώρα μας ή και αλλού, κυρίως λόγω της ανασφάλειας που νιώθουν και του φόβου ότι μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους. Επίσης, τα τεχνολογικά εργαλεία που διατίθενται διευκολύνουν την εξ αποστάσεως εργασία, αλλά έχουν επιμηκύνει τις εργάσιμες ώρες, που πλέον καλύπτουν σχεδόν όλο το 24ωρο. Κατά κανόνα, ένας εργαζόμενος απαντά σε μέιλ ή μηνύματα, προετοιμάζεται για συναντήσεις ή παρουσιάσεις και πρακτικά δουλεύει από νωρίς το πρωί έως αργά το βράδυ και το Σαββατοκύριακο. Έρευνα της διαδικτυακής ταξιδιωτικής εταιρείας Expedia κατέδειξε ότι το 53% των εργαζομένων επιστρέφουν από τις διακοπές τους χωρίς να έχουν ξεκουραστεί, επειδή χρειάστηκε να ασχοληθούν με τη δουλειά τους.

Τα social media, από την άλλη, επιστρατεύονται, εξηγεί η Κατερίνα Μαγγανά, επειδή «το να είσαι μόνος διαψεύδεται με το σκρολάρισμα και το ζάπινγκ. Αυτά τα μέσα τεχνολογίας προσφέρουν την ψευδαίσθηση ότι κανείς δεν μένει ποτέ μόνος». Γι’ αυτόν τον λόγο, ο χρόνος παραμονής μπροστά σε οθόνες δεν συνυπολογίζεται στον χρόνο χαλάρωσης, ενώ έχει παρατηρηθεί ότι κατά κανόνα δεν καταγράφεται ως δραστηριότητα ή ως πληροφορία στον εγκέφαλο, δηλαδή ένας χρήστης που έχει περάσει δύο ώρες μπροστά σε μια οθόνη, όταν την κλείνει, δεν θυμάται τι είδε ή άκουσε. Η κυρία Μαγγανά τονίζει, δε, ότι «η χαλάρωση συνδέεται στενά με τη δημιουργικότητα. Δηλαδή, το να μπορέσεις να μείνεις μόνος με το βιβλίο και να διαβάσεις σημαίνει ότι έχεις αποκλείσει την εικόνα, ότι μπορείς να εσωτερικεύσεις πράγματα, να φαντασιωθείς, να ονειροπολήσεις, να κάνεις εσύ τις εικόνες επί αυτού που διαβάζεις, άρα κάνεις μια δημιουργική πράξη διαβάζοντας». Αντίστοιχα δημιουργικές, απολαυστικές, χαλαρωτικές δραστηριότητες είναι η μαγειρική, η κηπουρική, οι καλές τέχνες.

Χαλαρώστε, κάνει καλό

Στο βιβλίο του «The Off-Switch» o καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ Μαρκ Κρόπλεϊ υποστηρίζει, μιλώντας στην Guardian, ότι «ψυχολογικά, οι άνθρωποι που δεν μπορούν να “κατεβάσουν τον διακόπτη” είναι στρεσαρισμένοι και ευερέθιστοι, έχουν υψηλή πίεση και καρδιακούς παλμούς, και αυτό επιβαρύνει το καρδιαγγειακό σύστημα. Έχουμε επίσης αποδείξει ότι έχουν υψηλά επίπεδα κορτιζόνης, η οποία θεωρείται η ορμόνη του στρες». Και συνεχίζει: «Από άποψη συμπεριφοράς, οι μελέτες μας καταδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που δεν μπορούν να χαλαρώσουν το βραδάκι τείνουν να καταναλώνουν περισσότερα φαγητά με ζάχαρη και λίπη, όπως πατατάκια, μπισκότα και κέικ. Μάλλον χρησιμοποιούν το φαγητό για να χορταίνουν τα συναισθήματά τους… Μακροπρόθεσμα, αυτό προσθέτει κορεσμένα λίπη στον οργανισμό, που προκαλεί αύξηση της χοληστερόλης». Στον αντίποδα, έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι επιπλέον ώρες χαλάρωσης και ξεκούρασης είναι ευεργετικές σε ό,τι αφορά την παραγωγικότητα ενός εργαζομένου – έρευνα της Ernst & Young στους υπαλλήλους της κατέδειξε ότι οι δέκα επιπλέον ώρες εκτός εργασίας αύξησαν την παραγωγικότητά τους κατά 8%. Αντιθέτως, σύμφωνα με μελέτη του Αμερικανικού Ινστιτούτου Στρες, το άγχος που σχετίζεται με την εργασία κοστίζει 300 δισ. δολάρια ετησίως σε χαμένη παραγωγικότητα στις ΗΠΑ.

Η τιμή της χαλάρωσης

Ο Άλεξ Του κέρδισε το πρώτο του εκατομμύριο δολάρια στα 21 του, με μια ιστοσελίδα που πωλούσε διαφημιστικό χώρο στο ίντερνετ. Σήμερα, ο 34χρονος Άγγλος ζει στις ΗΠΑ και είναι επίσης ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της start-up Calm, που, μέσω μιας εφαρμογής, προσφέρει χαλαρωτικές αφηγήσεις και προγράμματα διαλογισμού σχεδιασμένα να ηρεμούν το μυαλό του χρήστη. Η εφαρμογή έχει 8 εκατ. χρήστες. Πριν από μερικούς μήνες, ο 45χρονος βουδιστής πρώην μοναχός Άντι Πάντικομπ αποφάσισε να μοιραστεί με τους συνανθρώπους του όσα έμαθε σε ένα βουδιστικό μοναστήρι στα Ιμαλάια και λάνσαρε την εφαρμογή Headspace, με συμβουλές για διαλογισμό, η οποία έχει ήδη 31 εκατ. χρήστες σε περισσότερες από 190 χώρες. Η αξία των Calm και Headspace μαζί εκτιμάται στα 250 εκατ. δολάρια. Έχει υπολογιστεί ότι το 2017 η αγορά προϊόντων διαλογισμού και mindfulness είχε κύκλο εργασιών σχεδόν 1,1 δισ. δολάρια και οι πωλήσεις βιβλίων που δίνουν πνευματική καθοδήγηση για να επιβιώσει κανείς στον «τρελό» σύγχρονο κόσμο είδαν αύξηση της τάξεως του 13,3% την περσινή χρονιά. Μεγάλη κερδισμένη στον αγώνα της χαλάρωσης αναδεικνύεται και η αγορά της γιόγκα, που εκτιμάται στα 80 δισ. παγκοσμίως, ενώ σε φάση ανάπτυξης (σχεδόν 16% την τελευταία πενταετία) βρίσκεται η αγορά χαλαρωτικών ποτών, με κύκλο εργασιών περίπου 300 εκατ. δολαρίων το 2018, όπως και αυτή του τσαγιού.