Πώς ορίζονται τα «χαρισματικά παιδιά» και πώς είναι να τα εκπαιδεύεις; Μπορεί ένας μαθητής με μάλλον …«κακή» σχολική επίδοση να κατατάσσεται σε αυτή την κατηγορία παιδιών με ιδιαίτερες ακαδημαϊκές δεξιότητες;
Κι εν τέλει, υπάρχουν «τέλειοι» χαρισματικοί μαθητές; «Ένας μαθητής με υψηλά κίνητρα και καλούς βαθμούς σε τεστ μπορεί να έχει κακή συνολική σχολική επίδοση επειδή βαριέται και νιώθει ότι κάποια από τα μαθήματα δεν του προσφέρουν προκλήσεις», λέει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής Jonathan Plucker (Τζόναθαν Πλάκερ) της έδρας Julian C. Stanley Endowed Professor of Talent Development του Πανεπιστημίου Johns Hopkins των ΗΠΑ.
«Η προσπάθεια εντοπισμού “τέλειων” χαρισματικών μαθητών ισοδυναμεί με κακή χρήση πόρων, επειδή δεν έχουμε “τέλειους” χαρισματικούς ενήλικες!», τονίζει ο Αμερικανός καθηγητής, ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων στην εκπαίδευση «χαρισματικών παιδιών».
Σημειώνει, δε, ότι «η αύξηση της δημιουργικότητας έχει να κάνει κατά κύριο λόγο με τη στάση», εξηγώντας πως πρέπει να δίνονται ευκαιρίες στους ανθρώπους για να είναι δημιουργικοί. «Προσπαθήστε να μην τιμωρήσετε κατά λάθος κάποιον επειδή έχει αποκλειστικά μοναδικές λύσεις ή ιδέες, να διαμορφώσετε τη δική σας προσωπική δημιουργικότητα έτσι ώστε οι άλλοι να έχουν δημιουργικά πρότυπα και προσπαθήστε να μην λέτε πράγματα όπως “δεν κάνουμε έτσι τα πράγματα εδώ”», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και προσθέτει πως «αν οι μαθητές δεν βλέπουν ποτέ τους δασκάλους ή τους γονείς να είναι δημιουργικοί, είναι λιγότερο πιθανό να επιχειρήσουν να είναι δημιουργικοί οι ίδιοι».
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, «η δημιουργικότητα είναι ένας παράγοντας επιτυχίας σε όλες σχεδόν τις πτυχές της ζωής και οι περισσότεροι ειδικοί αναμένουν να γίνει ακόμα πιο σημαντικό προσόν στο υπόλοιπο του 21ου αιώνα».
Ωστόσο, ο Jonathan Plucker δεν κρύβει την ανησυχία του για την υπερφόρτωση, όπως χαρακτηριστικά λέει, πληροφοριών. «Μας παρέχονται τόσες πολλές πληροφορίες σήμερα -και είναι διαθέσιμες 24 ώρες το 24ωρο- κι ένα μεγάλο ποσοστό των πληροφοριών αυτών δεν είναι καν χρήσιμες. Ένα μεγάλο ποσοστό είναι περιττό ή ανακριβές ή και τα δύο. Το να είμαστε σε θέση να φιλτράρουμε τις πληροφορίες για να βρίσκουμε τα πραγματικά χρήσιμα τμήματα που θα αυξήσουν τη φαντασία και θα εμπνεύσουν γίνεται μια βασική δεξιότητα για μαθητές και ενήλικες», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Jonathan Plucker στη Σοφία Παπαδοπούλου για το Αθηναϊκό/μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
Ερ.: Τι σας οδήγησε στον χώρο της εκπαίδευσης χαρισματικών παιδιών;
Απ.: Στο πανεπιστήμιο είχα εισαχθεί στον τομέα της Χημείας, αλλά παράλληλα με ενδιέφερε πολύ η εκπαίδευση. Καθώς «φλέρταρα» με την ιδέα να γίνω εκπαιδευτικός θετικών επιστημών, εγγράφτηκα σε μάθημα σχετικό με την εκπαίδευση χαρισματικών παιδιών και γοητεύτηκα αμέσως από τη βασική κατεύθυνση αυτού του χώρου, δηλαδή την εστίαση στις δυνατότητες. Αν μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές να αναπτύξουν τα ταλέντα τους με επιτυχία, αυτό είναι καλό για τον μαθητή, για την οικογένειά του, για την κοινωνία μας και για την οικονομία και τον πολιτισμό μας. Αυτή η προοπτική ήταν ανέκαθεν πολύ ελκυστική για μένα.
Ερ.: Τι χρειάζεται για να διακρίνουμε έναν χαρισματικό και ταλαντούχο μαθητή;
Απ.: Αυτό εξαρτάται από τον λόγο για τον οποίο θέλουμε να εντοπίσουμε αυτούς τους μαθητές. Ο συνάδελφός μου Scott Peters από το Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν κι εγώ πιστεύουμε ακράδαντα ότι πρέπει να υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ του συστήματος αναγνώρισης και των προγραμμάτων που θα προσφέρουμε στους ακαδημαϊκά προχωρημένους μαθητές. Για παράδειγμα, εάν το πρόγραμμα επικεντρώνεται στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων, τότε ο εντοπισμός δημιουργικών ταλαντούχων μαθητών έχει μεγάλο νόημα. Εάν το πρόγραμμα επικεντρώνεται σε «επιταχυνόμενα» μαθηματικά, τότε έχει σημασία να εντοπίσουμε εκείνους τους μαθητές που διαθέτουν μαθηματικό ταλέντο.
Γενικά, βρίσκω πιο ευνοϊκές τις στρατηγικές αναγνώρισης που συνδυάζουν ακαδημαϊκά κριτήρια μέτρησης (αποτελέσματα σε τεστ, βαθμούς) μαζί με κριτήρια μέτρησης που βασίζονται στα ενδιαφέροντα του μαθητή (διαθέτει ο μαθητής ισχυρά κίνητρα για να καταπιαστεί με έναν συγκεκριμένο τομέα;). Αλλά τα δεδομένα πρέπει να ερμηνεύονται προσεκτικά και με ευέλικτο τρόπο: Ένας μαθητής με υψηλά κίνητρα και καλούς βαθμούς σε τεστ μπορεί να έχει κακή συνολική σχολική επίδοση επειδή βαριέται και νιώθει ότι κάποια από τα μαθήματα δεν του προσφέρουν προκλήσεις. Η προσπάθεια εντοπισμού «τέλειων» χαρισματικών μαθητών ισοδυναμεί με κακή χρήση πόρων, επειδή δεν έχουμε «τέλειους» χαρισματικούς ενήλικες!
Ερ.: Πώς θα ορίζατε τη δημιουργικότητα και πώς μπορεί αυτή να καλλιεργηθεί;
Απ.: Παραδοσιακά, οι άνθρωποι εξισώνουν τη δημιουργικότητα με την πρωτοτυπία, με το να είναι κάποιος διαφορετικός σε κάτι -το πώς σκεφτόμαστε, πώς λύνουμε προβλήματα, πώς βλέπουμε τον κόσμο. Αλλά γνωρίζουμε ότι στην πραγματικότητα είναι κάτι περισσότερο από αυτό: η δημιουργικότητα συσχετίζεται με τη δημιουργία ιδεών που είναι αφενός μεν πρωτότυπες, αφετέρου δε χρήσιμες.
Και γνωρίζουμε επίσης ότι η πρωτοτυπία και η χρησιμότητα εξαρτώνται πολύ από το κοινωνικό πλαίσιο. Με άλλα λόγια, αν βρίσκεστε σε μια συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου στην εταιρεία σας και μοιράζεστε μια ιδέα σας, η πρωτοτυπία και η χρησιμότητα της θα κριθεί βάσει της αγοράς, σε κοινωνικό επίπεδο. Αλλά εάν είστε ένας 10χρονος μαθητής και μοιράζεστε ένα πρότζεκτ στην τάξη, η δημιουργικότητα της εργασίας σας θα κριθεί σε πιο στενό και τοπικό επίπεδο, γιατί το μόνο που έχει σημασία είναι εάν το έργο είναι δημιουργικό στο περιορισμένο προσωπικό πλαίσιο του συγκεκριμένου παιδιού. Με άλλα λόγια, κανείς δεν νοιάζεται αν ένα 10χρονο παιδί στη Γαλλία ή το Περού έχει συνθέσει μια παρόμοια εργασία με πιο δημιουργικούς τρόπους. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Έλληνας μαθητής έχει κάνει κάτι που εκφράζει τη δική τους προσωπική δημιουργικότητα. Το πλαίσιο έχει σημασία όταν μιλάμε για δημιουργικότητα.
Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας είναι ένα πολύπλοκο θέμα, αλλά οι συνάδελφοί μου κι εγώ πιστεύουμε ότι συνοψίζεται σε μερικές απλές αρχές: η αύξηση της δημιουργικότητας έχει να κάνει κατά κύριο λόγο με τη στάση- πρέπει να παρέχετε ευκαιρίες στους ανθρώπους για να είναι δημιουργικοί, προσπαθήστε να μην τιμωρήσετε κατά λάθος κάποιον επειδή έχει αποκλειστικά μοναδικές λύσεις ή ιδέες, να διαμορφώσετε τη δική σας προσωπική δημιουργικότητα έτσι ώστε οι άλλοι να έχουν δημιουργικά πρότυπα, προσπαθήστε να μην λέτε πράγματα όπως «δεν κάνουμε έτσι τα πράγματα εδώ».
Αυτές οι αρχές ισχύουν για όλες τις ηλικίες και σε όλα τα περιβάλλοντα και εφαρμόζονται εξίσου καλά στην τάξη, στον οικογενειακό χώρο και στο χώρο εργασίας. Η δημιουργικότητα είναι ένας παράγοντας επιτυχίας σε όλες σχεδόν τις πτυχές της ζωής, και οι περισσότεροι ειδικοί αναμένουν να γίνει ακόμα πιο σημαντικό προσόν στο υπόλοιπο του 21ου αιώνα.
Ερ.: Ποιο ρόλο παίζει η τεχνολογία στη δημιουργικότητα;
Απ.: Η δημιουργικότητα ανθεί σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε πληροφορίες, και η ανάπτυξη της κοινωνικής δικτύωσης, ειδικότερα, έχει βοηθήσει τους ανθρώπους να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες και σε προοπτικές που οδηγούν στην έμπνευση. Η τεχνολογία παρέχει επίσης μια σειρά από εργαλεία κατασκευής ή δημιουργίας που δεν θα μπορούσαμε να έχουμε καν ονειρευτεί πριν από μια γενιά. Έτσι, σε γενικές γραμμές, η τεχνολογία είναι ένα καλό πράγμα για τη δημιουργικότητα. Ανησυχώ, όμως, για την υπερφόρτωση πληροφοριών. Μας παρέχονται τόσες πολλές πληροφορίες σήμερα -και είναι διαθέσιμες 24 ώρες το 24ωρο- και ένα μεγάλο ποσοστό των πληροφοριών αυτών δεν είναι καν χρήσιμες. Ένα μεγάλο ποσοστό είναι περιττό ή ανακριβές ή και τα δύο. Το να είμαστε σε θέση να φιλτράρουμε τις πληροφορίες για να βρίσκουμε τα πραγματικά χρήσιμα τμήματα που θα αυξήσουν τη φαντασία και θα εμπνεύσουν γίνεται μια βασική δεξιότητα για μαθητές και ενήλικες.
Θα έλεγα επίσης ότι η ουσιαστικά αρνητική φύση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης -όπου η σκληρή κριτική και οι μη τεκμηριωμένες απόψεις μοιράζονται σχεδόν ακαριαία- κάνει κακό στη δημιουργικότητα. Ενώ δηλαδή η εποικοδομητική κριτική μπορεί να τροφοδοτήσει τη δημιουργικότητα, από την άλλη η αδυσώπητη, κακώς τεκμηριωμένη και καυστική κριτική δεν βελτιώνει τη δημιουργικότητα κανενός και μπορεί να είναι αποθαρρυντική.
Ερ.: Πώς θα μπορούσε να βοηθήσουμε τους μαθητές να καλλιεργήσουν το δημιουργικό δυναμικό τους;
Απ.: Όπως ανέφερα νωρίτερα, η μοντελοποίηση είναι πολύ σημαντικό πράγμα. Αν οι μαθητές δεν βλέπουν ποτέ τους δασκάλους ή τους γονείς να είναι δημιουργικοί, είναι λιγότερο πιθανό να επιχειρήσουν να είναι δημιουργικοί οι ίδιοι. Επίσης, εξετάστε το πώς παρέχετε ευκαιρίες να γίνουν δημιουργικά τα παιδιά. Εάν είστε δάσκαλος, υπενθυμίζετε τους μαθητές να σκεφτούν ιδέες που κανένας άλλος δεν θα σκεφτόταν; Αν ένας μαθητής σας παρουσιάσει μια εκπληκτική ιδέα που δεν περιμένατε, τους ενθαρρύνετε να εξηγήσουν τη νέα τους ιδέα; Η εκπαίδευση επικεντρώνεται συχνά στο να φτάνουν οι μαθητές στη «μία σωστή απάντηση» όταν στην ενήλικη ζωή συχνά επιδιώκονται οι πολλαπλές «σωστές απαντήσεις».
Ερ.: Τα παιδιά έρχονται συχνά αντιμέτωπα με ορισμένους περιορισμούς. Αυτοί οι περιορισμοί μπορούν να επηρεάσουν τη δημιουργική διαδικασία;
Απ.: Ο πολιτισμός διδάσκει στους μαθητές ότι οι περιορισμοί αποτελούν αρνητικό παράγοντα για τη δημιουργικότητα, αλλά η έρευνα δεν λέει ακριβώς αυτό. Πάντα αντιμετωπίζουμε περιορισμούς -είναι τα όρια της πραγματικότητάς μας. Οι άνθρωποι που είναι δημιουργικά παραγωγικοί κατά τη διάρκεια της ζωής τους τείνουν να είναι καλοί στον εντοπισμό περιορισμών είτε για να τους αξιοποιήσουν ως καύσιμο για την αύξηση της δημιουργικότητάς τους είτε για την εξεύρεση τρόπων αποφυγής των περιορισμών που εμποδίζουν τη δημιουργικότητα. Το πρόβλημα δεν είναι οι περιορισμοί αλλά το πώς επιλέγουμε να τους αντιμετωπίσουμε.
Ερ.: Σε μερικές κοινωνίες, ορισμένες μειονότητες και κοινωνικο-οικονομικές ομάδες μένουν πίσω από τους άλλους. Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες γι΄ αυτό και τι μπορεί να γίνει για να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα «αριστείας»; Υπάρχει και σε αυτές τις ομάδες ένα κενό στη δημιουργικότητα;
Απ.: Τα στοιχεία μάς δείχνουν ότι τα κενά αριστείας είναι ένα πρόβλημα σε όλες τις κοινωνίες και κοινότητες. Αν και δεν έχουμε δεδομένα δημιουργικότητας που θα μας επέτρεπαν να εξετάσουμε τα κενά αριστείας όσον αφορά στη δημιουργικότητα, υπάρχουν πολλοί λόγοι για να πιστεύουμε ότι είναι μια πραγματικότητα. Για παράδειγμα, μία σχολή σκέψης θεωρεί ότι τα φτωχά παιδιά μπορεί να είναι πιο δημιουργικοί από τα παιδιά που προέρχονται από πλουσιότερες οικογένειες, επειδή τα φτωχά παιδιά αναγκάζονται να γίνουν καλύτεροι λύτες προβλημάτων προκειμένου να επιβιώσουν. Αλλά καμία μελέτη δεν το έχει δείξει αυτό ακόμα ενώ έχουμε άλλες μελέτες που δείχνουν το ακριβώς αντίθετο. Έτσι τα κενά αριστείας είναι ένα πρόβλημα για τα περισσότερα -αν όχι όλα- τα σημαντικά αποτελέσματα των ερευνών.
Οι γνώσεις μας σχετικά με το πώς θα καλύψουμε τα κενά αριστείας έχουν προχωρήσει ραγδαία κατά την τελευταία δεκαετία. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε πλέον ότι η ομαδοποίηση μαθητών στο σχολείο με βάση τις ικανότητές τους τείνει να στενέψει τα κενά αριστείας. Οι περισσότερες δυτικές χώρες απομακρύνθηκαν από την ομαδοποίηση κατά τα τελευταία 20-30 χρόνια, αλλά η έρευνα δείχνει ότι είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της ισότητας στην εκπαίδευση.
Μια άλλη στρατηγική με σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα είναι η έννοια του καθολικού ελέγχου ή ξεσκαρταρίσματος (επιλογής) χρησιμοποιώντας τοπικές νόρμες. Αντί να ελέγχουμε δηλαδή έναν μικρότερο αριθμό επιλεγμένων μαθητών, τα σχολεία πρέπει να ελέγχουν κάθε μαθητή ξεχωριστά. Αυτή η τακτική τείνει να εντοπίσει πολλά περισσότερα χαρισματικά παιδιά που προέρχονται από χαμηλού εισοδήματος οικογένειες. Και οι αποφάσεις σχετικά με το ποιος είναι χαρισματικός και ταλαντούχος πρέπει να γίνεται σε επίπεδο σχολείου -αν ο μαθητής είναι από τους πλέον ταλαντούχους στο σχολείο, αυτός είναι ο σημαντικός παράγοντας, και όχι, για παράδειγμα, αν είναι ο πιο ταλαντούχος μαθητής στην Ελλάδα ή σε ολόκληρη την Ευρώπη. Είναι από τους πλέον ταλαντούχους στην κοινότητά τους, δηλαδή εκεί όπου ζουν και μορφώνονται, κι έτσι το να αξιοποιούμε «τοπικές νόρμες» είναι μια καλή προσέγγιση.
Ερ.: Η έρευνα σας σχετικά με τους μαθητές με υψηλές ακαδημαϊκές ικανότητες πραγματοποιήθηκε στο Johns Hopkins CTY. Θα επιδιώκατε να ερευνήσετε οποιαδήποτε νέα ερωτήματα σε συνεργασία με το Κέντρο για τα Χαρισματικά και Ταλαντούχα Παιδιά – CTY Greece, και ποια θα ήταν τα οφέλη για τους Έλληνες μαθητές;
Απ.: Το CTY Greece έχει κάνει μια καταπληκτική δουλειά σχετικά με τον εντοπισμό και την παροχή ευκαιριών σε ακαδημαϊκά προχωρημένους μαθητές της Ελλάδας. Ανυπομονώ να συνεργαστώ με τους συναδέλφους μου στο CTY Greece για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή μελετών έρευνας που θα μας επιτρέψουν να μάθουμε περισσότερα σχετικά με τις μοναδικές μαθησιακές ανάγκες των χαρισματικών μαθητών της Ελλάδας και πώς να παρέχουμε προκλήσεις που θα τους βοηθήσουν να συνεισφέρουν τα ταλέντα τους στη χώρα και στον κόσμο.
