Η δημιουργική σκέψη είναι μια διαδικασία κατά την οποία το άτομο παράγει μια πρωτότυπη, ασυνήθιστη και αποδοτική λύση σε ένα πρόβλημα.
Τις περισσότερες φορές αποτελεί έναν ελεγχόμενο τρόπο σκέψης μέσω της οποίας ο καλλιτέχνης, ο συγγραφέας ή ο επιστήμονας προσπαθεί να δημιουργήσει κάτι νέο. Περιλαμβάνει τόσο το στοιχείο της φαντασίας, όσο και εκείνο της λογικής σκέψης. Σε αντίθεση με τις κοινές λύσεις της καθημερινότητας μας, οι δημιουργικές λύσεις δημιουργούν ένα νέο μοτίβο που άλλοι άνθρωποι δεν έχουν μέχρι τώρα σκεφτεί.
Η διαδικασία της δημιουργικής σκέψης μπορεί να αποτελεί έναν νέο και μοναδικό τρόπο σύλληψης του κόσμου γύρω μας. Η λέξη κλειδί του προϊόντος αυτής της σκέψης είναι η «καινοτομία». Στους ανθρώπους εντοπίζονται δύο είδη παραγωγικών ικανοτήτων- οι συγκλίνουσες και οι αποκλίνουσες ικανότητες.
Οι συγκλίνουσες ικανότητες χρησιμοποιούνται για να ενώσουν τα κατά τα φαινόμενα αποκλίνοντα πράγματα. Οι αποκλίνουσες ικανότητες παραγωγής είναι εκείνες που δεν καθοδηγούνται από κανόνες ή συμβιβασμούς, αλλά μπορούν να παράγουν νέες λύσεις σε ένα πρόβλημα. Οι αποκλίνουσες ικανότητες παραγωγής έχουν εξαιρετικά σημαντική θέση στη δημιουργική σκέψη.
Η δημιουργική σκέψη περιλαμβάνει τέσσερα στάδια:
1. Προπαρασκευή
Σε αυτό το στάδιο, το άτομο διαμορφώνει το πρόβλημα και συλλέγει τα γεγονότα και τα υλικά, που θεωρούνται απαραίτητα για την εξεύρεση νέων λύσεων. Πολλές φορές το πρόβλημα δεν μπορεί να επιλυθεί για αρκετές μέρες, εβδομάδες ή και μήνες συγκεντρωμένων προσπαθειών. Η αποτυχία επίλυσης του προβλήματος, στρέφει το σκεπτόμενο άτομο στο επόμενο στάδιο.
2. Εκκόλαψη
Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης μερικές από τις ιδέες που επενέβαιναν και μπλέκονταν στη διαδικασία επίλυσης τείνουν να ξεθωριάζουν και να απομακρύνονται. Η συνειδητή επεξεργασία και ορισμένες φορές ακόμα και η απλή σκέψη πάνω στο πρόβλημα είναι απούσες σε αυτό το στάδιο. Αλλά η διαδικασία της ασυνείδητης σκέψης, η οποία περιλαμβάνεται στη δημιουργική διεργασία είναι σε πλήρη λειτουργία εδώ.
Προφανώς το άτομο θα είναι απασχολημένο με άλλες δραστηριότητες όπως το διάβασμα ή το παιχνίδι και άλλες καθημερινές ασχολίες. Παρά την ύπαρξη αυτών των δραστηριοτήτων, ο συλλογισμός πάνω στο ζήτημα συνεχίζεται στο νου μας αμείωτα.
3. Έμπνευση
Σε αυτό το στάδιο, οι δημιουργικές ιδέες εμφανίζονται ξαφνικά. Ως εκ τούτου, το μπερδεμένο και αφηρημένο πρόβλημα γίνεται ξεκάθαρο. Αυτή η απότομη εξεύρεση λύσης είναι γνωστή ως έκλαμψη και μοιάζει με την εμπειρία του «εύρηκα», όπου ο Αρχιμήδης βρήκε λύση στο πρόβλημα της κορώνας από χρυσάφι και της άνωσης.
4. Επαλήθευση/επιβεβαίωση
Αν και η λύση βρίσκεται στο στάδιο της έμπνευσης, απαραίτητο βήμα αποτελεί και η επαλήθευση αυτής. Επομένως, εδώ λαμβάνει χώρα η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της πρωτοτυπίας της λύσης. Αν αυτή δεν είναι ικανοποιητική, το άτομο θα επιστρέψει στην αρχή της δημιουργικής διαδικασίας. Αν όμως είναι, θα γίνει αποδεκτή ως έχει ή με μικρές τροποποιήσεις και διορθώσεις.
