Ηράκλειτος, 544-484 π.Χ.
Προσωκρατικός φιλόσοφος που έζησε τον 6ο με 5ο π.Χ. αιώνα στην Έφεσο. Ήταν απόγονος του ιδρυτή της πόλης, Ανδρόκλου.
Από το έργο του σώθηκαν περίπου 130 αποσπάσματα που δεν είναι βέβαιο αν προέρχονται από ένα ενιαίο έργο. Είναι όλα σύντομα, αποφθεγματικά και αινιγματικά ακολουθώντας το πρότυπο των δελφικών χρησμών.
Ο Διογένης Λαέρτιος αποδίδει στον Ηράκλειτο ένα έργο με τίτλο Περί Φύσεως.
Ο Ηράκλειτος δεν είχε μαθητές, δεν ίδρυσε σχολή ούτε ενδιαφέρθηκε για την προβολή των ιδεών του. Παρ’ όλα αυτά, η επίδρασή του υπήρξε σημαντική για την εξέλιξη της αρχαιοελληνικής και δυτικής φιλοσοφικής σκέψης.
Από την αρχαιότητα ακόμα του είχε αποδοθεί ο χαρακτηρισμός «Σκοτεινός φιλόσοφος».
- Για τους ξύπνιους υπάρχει ένας και κοινός κόσμος, αλλά o κάθε κοιμισμένος καταφεύγει στον δικό του κόσμο.
- Οι κοιμισμένοι είναι εργάτες και συνεργοί σ’ αυτά που γίνονται στον κόσμο.
- Η μοίρα του ανθρώπου είναι ο χαρακτήρας του.
- Για εμένα ο ένας αξίζει όσο δέκα χιλιάδες, εάν είναι άριστος.
- Αν δεν ελπίζεις το ανέλπιστο, δεν θα το βρεις.
- Οι γνώμες των ανθρώπων είναι παιδιάστικα παιχνίδια.
- Είναι δύσκολο να πολεμά κανείς την καρδιά του· γιατί αυτό που θέλει, το αγοράζει με ψυχή.
- Τα πάντα ρει και ουδέν μένει. (Όλα εξελίσσονται και τίποτα δεν μένει αμετάβλητο.)
- Ο ποιό ωραίος πίθηκος είναι άσχημος σε σχέση με τον άνθρωπο.
- Θάνατός εστιν οκόσα εγερθέντες ορέομεν, οκόσα δε εύδοντες ύπνος. (μτφρ: Θάνατος είναι όσα βλέπουμε ξύπνιοι, ενώ όσα βλέπουμε κοιμισμένοι είναι ύπνος)
- Εδιζησάμην εμεωυτόν. (μτφρ: αναζήτησα τον εαυτό μου)
- Αν ο ήλιος δεν υπήρχε, θα ήταν νύχτα παρά τα άλλα άστρα
- Tο πρωί είναι το ξεκίνημα της νύχτας. Η γέννηση είναι το ξεκίνημα του θανάτου.
- Τα ψυχρά θέρεται, θερμόν ψύχεται, υγρόν αυαίνεται, καρφαλέον νοτίζεται. (μτφρ: τα ψυχρά θερμαίνονται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξεραίνεται, το στεγνό δροσίζεται.)
- Εάν μη έλπηται ανέλπιστον, ουκ εξευρήσει. (μτφρ: αν δεν ελπίζεις το ανέλπιστο, δεν θα το βρεις.)
- Και ο κυκεών διίσταται μη κινούμενος. (μτφρ: ακόμα και ο χυλός κόβει όταν δεν ανακατεύεται)
- Ύβριν χρη σβεννύναι μάλλον ή πυρκαϊήν. (μτφρ: προτιμότερο να σβήνεις την υπεροψία παρά την πυρκαγιά)
- Ήλιος ούκ αν υπερβήσεται μέτρα. (μτφρ: ακόμα και ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα μέτρα που του αναλογούν)
- Ο ήλιος, καθάπερ ο Ηράκλειτος φησι, νέος εφ’ ημέρη εστίν. (μτφρ: ο ήλιος, όπως λέει και ο Ηράκλειτος, κάθε μέρα είναι καινούργιος)
- Ήθος ανθρώπω δαίμων. (απόδοση: ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι το πεπρωμένο του)
- Μεταβάλλον αναπαύεται (ερμηνεία: Στην αλλαγή βρίσκουν τα πράγματα ανάπαυση)
- Βλαξ άνθρωπος επί παντί λόγω επτοήσθαι φιλεί. μτφρ: ο βλάκας θέλει να πτοείται με το παραμικρό
- Αθάνατοι θνητοί, θνητοί αθάναντοι, ζώντες τον εκείνων θάνατον, τον δε εκείνων βίον τεθνεώτες. (μτφρ: οι αθάνατοι είναι θνητοί, οι θνητοί είναι αθάνατοι που ζουν το θάνατο εκείνων ενώ πεθαίνουν τη ζωή εκείνων)
- Κρύπτειν αμαθίην κρέσσον, ή ες το μέσον φέρειν. (μτφρ: καλύτερα να κρύβεις την αμάθειά σου παρά να την φανερώνεις)
- Οδός άνω και κάτω μία. (ερμηνεία: Ο δρόμος που πάει προς τα πάνω είναι ο ίδιος δρόμος που πάει προς τα κάτω)
- Μη εική περί των μεγάλων συμβαλλώμεθα. (μτφρ: να μην κάνουμε αστήριχτες εικασίες για μεγάλα ζητήματα)
- Μη λάλει προς ηδονήν. (μτφρ: να μη μιλάς μόνο και μόνο επειδή αυτό σε ευχαριστεί)
- Ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ. (μτφρ: δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι)
- Ακούσαι ουκ επιστάμενοι ουδ’ επείν. (μτφρ: μην ξέροντας να ακούν δεν ξέρουν και να μιλούν)
- Όνους σύρματ’ αν ελέσθαι ή χρυσόν. (μτφρ: Τα γαϊδούρια προτιμούν τα τρώνε σκουπίδια παρά χρυσό.)
- Απόντι μη μάχου. (μτφρ: μην τα βάζεις με κάποιον που είναι απών)
- Ξυνόν γαρ αρχή και πέρας επί κύκλου περιφερείας. (μτφρ: σε έναν κύκλο, κάθε σημείο είναι ταυτόχρονα και αρχή και τέλος.)
- Ύες βορβόρω ήδονται μάλλον ή καθαρώ ύδατι. (μτφρ: τα γουρούνια ευχαριστιούνται περισσότερο στον βούρκο, παρά στο καθαρό νερό)
- Ο δε γε Ηράκλειτος έλεγε την οίησιν προκοπής εγκοπήν. (μτφρ: η έπαρση είναι εμπόδιο της προκοπής)
- Τα ανθρώπων δοξάσματα παίδων αθύρματα. μτφρ: (οι γνώμες των ανθρώπων είναι παιδιάστικα παιχνίδια.)
