“Η Φυσική Αγωγή, Κίνηση/Φυσική Δραστηριότητα κατά την Προσχολική Ηλικία”
Κωνσταντίνος Μπουζιώτας & Απόστολος Ντάνης
Σχολικοί Σύμβουλοι Φυσικής Αγωγής
Η κίνηση/φυσική δραστηριότητα είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της όλης υπόστασης του ατόμου και δεν μπορεί να μελετάται μεμονωμένα. Από τις αρχές του αιώνα μας εκδηλώθηκε ζωηρό ενδιαφέρον για την κίνηση σαν παιδαγωγικό μέσο, ενώ η θεωρία του «δυϊσμού» έχει αναθεωρηθεί προ πολλού.
Η κίνηση είναι μια βασική διάσταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο άνθρωπος χειρίζεται το περιβάλλον του με το κινητικό του σύστημα, αποκτά τις πρώτες γνώσεις και εμπειρίες του (απόσταση, βάρος κτλ.) με τη βοήθεια των αισθήσεων και της κίνησης. Επομένως, η μελέτη της κινητικής συμπεριφοράς είναι ταυτόχρονα και μελέτη της όλης προσωπικότητας.
Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η κινητική συμπεριφορά του παιδιού αρχίζει πολύ πριν τη γέννησή του. Σαν πρώτη κινητική συμπεριφορά μετά τη γέννηση μπορούν να χαρακτηριστούν οι αντανακλαστικές κινήσεις, οι οποίες δεν υπόκεινται στη θέλησή του, αλλά εκδηλώνονται μετά από διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα. Το νεογέννητο βλέπει, ακούει, οσφραίνεται, είναι ευαίσθητο στον πόνο, γεύεται, αισθάνεται την επαφή και την αλλαγή της θέσης του.
Η περαιτέρω κινητική του εξέλιξη διέπεται από δύο βασικές αρχές:
α)Την Cephalo-Caudala, που σημαίνει ότι πρώτα το παιδί αρχίζει να ελέγχει το κεφάλι του και προοδευτικά τα προς τα κάτω μέλη του σώματος (π.χ. σήκωμα της κεφαλής, μετά στήθους και μετά από έξι περίπου μήνες έλεγχος των γοφών, πράγμα που του επιτρέπει να κάθεται).
β)Την Proximo-Distala, που σημαίνει ότι οι κινήσεις που εκτελούνται από τα μέλη που βρίσκονται στο κέντρο του σώματος, ελέγχονται και εκτελούνται νωρίτερα από άλλες κινήσεις που εκτελούνται από μέλη της περιφέρειας (άκρα) του σώματος (π.χ. ο τρόπος σχεδιασμού-γραφής του παιδιού που στην αρχή χρησιμοποιεί όλο το χέρι από τον ώμο ως τα δάκτυλα, για να περιοριστεί αργότερα στον καρπό και στα δάκτυλα).
Περαιτέρω, οι κινητικές ικανότητες διακρίνονται σε Φυλογενετικές και σε Οντογενετικές. Οι Φυλογενετικές κινητικές ικανότητες είναι αυτές που είναι αποτέλεσμα ωρίμανσης και όχι εξάσκησης/προπόνησης (μπουσούλισμα, βάδισμα, τρέξιμο, άλμα, ισορροπία, ρυθμική κίνηση, κύλισμα, σκαρφάλωμα, εξάρτηση, αιώρηση, ρίψη, σύλληψη). Οι Οντογενετικές κινητικές ικανότητες είναι αυτές που είναι το αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής επίδρασης./εξάσκησης/προπόνησης (κλασικός αθλητισμός, αθλοπαιδιές, σκι, ενόργανη γυμναστική, χορός, κολύμβηση, ποδηλασία, κωπηλασία κλπ.). Οι Φυλογενετικές κινητικές ικανότητες προηγούνται των Οντογενετικών και η κατάλληλη καλλιέργειά τους συμβάλλει σημαντικά και αποτελεί τη βάση στην ανάπτυξη και απρόσκοπτη εκδήλωση της γενετικής προδιάθεσης των Οντογενετικών ικανοτήτων.
Από τη γέννηση ως την ηλικία των 5-6 χρόνων, το παιδί ολοκληρώνει την ανάπτυξη των Φυλογενετικών του ικανοτήτων και το νευρικό του σύστημα πλησιάζει προς την πλήρη ωρίμανση. Για να πετύχουμε την ομαλή φυσική του δραστηριοποίηση και την απρόσκοπτη καλλιέργεια των Φυλογενετικών κινητικών ικανοτήτων του, απαραίτητη είναι η χρησιμοποίηση και η εναλλαγή πολλαπλών και ποικίλων κινητικών ερεθισμάτων. Η κινητική εξειδίκευση σ’ αυτή την περίοδο είναι αναμφισβήτητα απαγορευτική. Τα ποικίλα κινητικά ερεθίσματα θα δημιουργήσουν τα αντίστοιχα ‘κινητικά σχήματα’ τα οποία θα εγγραφούν στον εγκέφαλο και θα αποτελέσουν μελλοντικά τη βάση των περισσότερο εξειδικευμένων/αθλητικών κινητικών (Οντογενετικών) προτύπων. Η δε παραπέρα ανάπτυξη του κινητικού του φάσματος και η προσαρμογή του στις κινητικές απαιτήσεις του περιβάλλοντος, είναι πλέον θέμα εμπειρίας και εξάσκησης.
Κατά το στάδιο της ανάπτυξης του ατόμου υπάρχουν αποφασιστικές κριτικές περίοδοι (critical periods). Αυτές προσδιορίζουν ένα στάδιο περιορισμένης χρονικής διάρκειας, κατά το οποίο μια ορισμένη επίδραση από τον ίδιο τον οργανισμό ή το περιβάλλον, προκαλεί ανάλογη αντίδραση του οργανισμού. Αναπτύσσονται, δηλαδή, ιδιότητες και ικανότητες που βρίσκονταν σε λανθάνουσα μορφή και οι οποίες χωρίς τον κατάλληλο ερεθισμό στον κατάλληλο χρόνο, δεν θα είχαν την ευκαιρία να εκδηλωθούν στο έπακρο. Με τον κατάλληλο όμως περιβαλλοντικό ή οργανικό ερεθισμό εκδηλώνονται και διατηρούνται εφ’ όρου ζωής. Η διαπίστωση της ύπαρξης αυτών των περιόδων είναι αυτονόητο να είναι σημαντική, όσον αφορά στην κινητική διαπαιδαγώγηση.
Αδιαφιλονίκητα, επομένως, η καλλιέργεια των Φυλογενετικών κινητικών ικανοτήτων του παιδιού στην ‘κριτική περίοδο’ των 0 ~ 5-6 χρόνων είναι άκρως σημαντική υπόθεση η οποία και προδιαγράφει τη μελλοντική του ομαλή κινητική εξέλιξη, και όχι μόνο, και απελευθερώνει την κινητική γενετική προδιάθεση. Η παιδαγωγική στρατηγική κατά την περίοδο αυτή είναι η Αισθησιοκινητική Δραστηριοποίηση {Κιναίσθηση, Ισορροπία, Ακοή (Συντονισμός ήχου-κίνησης), Ακουστική Μνήμη, Αφή (Συντονισμός αφής και κίνησης), Συντονισμός Όσφρησης-Γεύσης- Κίνησης, Αμφιπλευρία, Αυτοσυγκέντρωση} ιδιότητες και ικανότητες άμεσα συνδεδεμένες με την κίνηση/φυσική δραστηριότητα.
Αναμφίβολα, επομένως, εάν η κινητική εξέλιξη του παιδιού της προσχολικής ηλικίας δεν είναι ικανοποιητική, υπάρχει το ενδεχόμενο δημιουργίας προβλημάτων στη φυσιολογική, ψυχοσωματική και διανοητική ανάπτυξη του παιδιού. Παιδιά που υστερούν κινητικά δεν μπορούν να βιώσουν τα ευχάριστα συναισθήματα που προσφέρει το ομαδικό παιγνίδι, πράγμα που δημιουργεί ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Επίσης, προβλήματα γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής που εμφανίζονται αργότερα, μπορεί να οφείλονται στη μη σωστή αισθησιοκινητική δραστηριοποίηση. Ένα παιδί που υστερεί στην κινητική ισορροπία, κιναίσθηση, αντίληψη απόστασης, κατεύθυνσης, χώρου κτλ., θα έχει οπωσδήποτε πολλές δυσκολίες στο να γράφει και να διαβάζει.
Συμπερασματικά, λοιπόν, η ανάπτυξη των Φυλογενετικών κινητικών ικανοτήτων μέσω της αισθησιοκινητικής δραστηριοποίησης κατά το στάδιο της Προσχολικής Ηλικίας είναι πολύ σημαντική για τη σωματική και ψυχοπνευματική συγκρότηση του παιδιού. Είναι απόλυτα σημαντικό και επιβεβλημένο αυτή να ανατίθεται σε άτομα εξειδικευμένα και να υλοποιείται σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους (παιδικούς σταθμούς, νηπιαγωγεία, αθλητικά κέντρα).
Βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας των ΑΠΣ/ΔΕΠΠΣ είναι, μεταξύ άλλων, και η συνεργασία των εκπαιδευτικών. Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι ο κατάλληλα επιμορφωμένος ΕΦΑ, σε συνεργασία και αλληλεπίδραση με τον έμπειρο συνάδελφο Νηπιαγωγό, θα προσεγγίσουν ολιστικότερα και θα συμβάλουν ουσιαστικότερα στην αρμονική κινητική, γνωστική, συναισθηματική και κοινωνικο-ηθική ανάπτυξη του ατόμου στη σημαντική αυτή -ίσως σημαντικότερη- περίοδο της ζωής του ‘η οποία κρύβει τα περισσότερα μυστικά και τη δύναμη της ανθρώπινης ανάπτυξης σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη φάση ανάπτυξης’.
Από την παραπάνω επιχειρηματολογία αναδεικνύεται ότι η κίνηση/φυσική δραστηριότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη και αναπόσπαστο στοιχείο της προσχολικής αισθησιοκινητικής αγωγής. Αδιάψευστα, η κίνηση/φυσική δραστηριότητα αποτελεί, επίσης, κύριο συστατικό και κυρίαρχο πεδίο έρευνας της Φυσικής Αγωγής.
Κατά τη γνώμη μας, άρα, είναι άξιον απορίας που τα Τ.Ε.Φ.Α.Α. δεν έχουν προσανατολιστεί και επιδείξει το δέοντα ζήλο, μέχρι τώρα, στην επιμόρφωση συναδέλφων εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής για την προσχολική ηλικία. Αποτέλεσμα αυτής της ολιγωρίας είναι η έλλειψη στελεχών στο χώρο της Φυσικής Αγωγής, επαρκώς επιμορφωμένων, ώστε να αναλάβουν απρόσκοπτα και αδιαφιλονίκητα τη διδασκαλία της Φυσικής Αγωγής στα Νηπιαγωγεία της επικράτειας.
