Ακαδημαϊκή υποεπίδοση: Όταν τα λαμπρά μυαλά αποτυγχάνουν στο σχολείο
της Βασιλικής Μπελογιάννη, Φιλόλογος, MSc Παιδαγωγικής Ψυχολογίας και Εκπαίδευσης
Η υποεπίδοση μπορεί να πλήξει μαθητές από όλο το φάσμα των σχολικών ικανοτήτων, ωστόσο, είναι τείνει να είναι πιο εμφανής σε ομάδες μαθητών με υψηλές ικανότητες μάθησης. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των μαθητών με υποεπίδοση και πώς μπορούμε να τους υποστηρίξουμε;
Μολονότι αποτελεί ένα σύνηθες δυσεπίλυτο πρόβλημα στη διεθνή σχολική πραγματικότητα, η ακαδημαϊκή υποεπίδοση παραμένει μια κατάσταση επίμονη και συχνά αδιάγνωστη. Πρόκειται για το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο ένας μαθητής με τυπική ανάπτυξη και φυσιολογικές ή υψηλές ικανότητες μάθησης παρουσιάζει μέτριες ή χαμηλές σχολικές επιδόσεις, χωρίς η απόκλιση ανάμεσα στην ικανότητα και τα σχολικά επιτεύγματα να μπορεί να αιτιολογηθεί από κάποια αναπτυξιακή διαταραχή της μάθησης.
Η υποεπίδοση μπορεί να πλήξει μαθητές από όλο το φάσμα των σχολικών ικανοτήτων, ωστόσο, είναι τείνει να είναι πιο εμφανής σε ομάδες μαθητών με υψηλές ικανότητες μάθησης. Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι τα άτομα υψηλών ικανοτήτων είναι πιο επιρρεπή στην εμφάνιση υποεπίδοσης, αλλά ότι η υποεπίδοση μπορεί να ανιχνευθεί πιο εύκολα στα άτομα αυτά. Επιπλέον, η υποεπίδοση μπορεί να είναι παροδική και να εμφανιστεί σε μια περίοδο, οπότε το παιδί βιώνει αλλαγές που συνοδεύονται από έντονη συναισθηματική φόρτιση, ή χρόνια, οπότε παρουσιάζει σταθερότητα στο χρόνο.
Καθώς η μειωμένη ανταπόκριση στην εκπαίδευση δεν είναι παρά ένα «σύμπτωμα», οι ιδιαίτεροι λόγοι της ακαδημαϊκής υποεπίδοσης έχουν απασχολήσει συστηματικά την εκπαιδευτική έρευνα. Οι σχετικές έρευνες έχουν αποκαλύψει μια ποικιλία αιτιών, όπως είναι η έλλειψη κινήτρων, η ασυμφωνία ανάμεσα στο μαθησιακό προφίλ του παιδιού και τις προσφερόμενες μεθόδους διδασκαλίας, η ελλιπής αυτορρύθμιση, δυσκολίες στη σχολική οργάνωση και η αρνητική ακαδημαϊκή αυτοεικόνα των μαθητών αυτών.
Ειδικότερα, μερικά κοινά χαρακτηριστικά των μαθητών υψηλών ικανοτήτων μάθησης με υποεπίδοση είναι τα εξής:
- Συχνά προέρχονται από μειονεκτικά κοινωνικο-οικονομικά περιβάλλοντα
- Κάνουν ιδιαίτερα αυστηρή αυτοκριτική
- Αξιολογούν αρνητικά τις μαθησιακές τους ικανότητες
- Συχνά παραπονιούνται για διάσπαση της προσοχής κι έλλειψη κινήτρων μάθησης
- Αφοσιώνονται εύκολα σε εξωσχολικές δραστηριότητες που τους ενδιαφέρουν, δείχνουν αυξημένο σθένος, ανοχή στην αποτυχία και υψηλές επιδόσεις στα πεδία αυτά
- Στρέφονται σε επιλογές σταδιοδρομίας που απαιτούν περιορισμένη ακαδημαϊκή γνώση
- Αναφέρουν δυσκολίες στη σχέση τους με τους εκπαιδευτικούς. Συχνά εκφράζουν την άποψη ότι οι εκπαιδευτικοί τους παραμελούν
- Δεν έχουν αναπτύξει επαρκείς στρατηγικές μάθησης
- Αφήνουν τη σχολική τους μελέτη ημιτελή
- Δυσκολεύονται να οργανώσουν το διάβασμά τους
- Συχνά παρουσιάζουν μειωμένη συναισθηματική αυτορρύθμιση
Σε διαγνωστικό επίπεδο, η επιβεβαίωση της απόκλισης ανάμεσα στη σχολική επίδοση και τη μαθησιακή ικανότητα είναι έργο του σχολικού ψυχολόγου ή εξειδικευμένου ειδικού παιδαγωγού. Οι ειδικοί αυτοί μπορούν με τη χρήση ψυχομετρικών εργαλείων να εκτιμήσουν τόσο το μέγεθος της υποεπίδοσης, όσο και τους ιδιαίτερους τομείς της σχολικής μάθησης στους οποίους το παιδί δυσκολεύεται ή επιτυγχάνει.
Μερικές καλές πρακτικές για την υποστήριξη των μαθητών αυτών και την αντιμετώπιση της ακαδημαϊκής τους υποεπίδοσης είναι οι εξής:
- Συμβουλευτική υποστήριξη για τη βελτίωση της αυτοεικόνας και την καλύτερη αναγνώριση των δυνατών και των αδύναμων σημείων του παιδιού στη μάθηση.
- Ειδικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις βασισμένες στο τριφασικό μοντέλο της Rimm, που εμπλέκει εξίσου το μαθητή, το σχολείο και τους γονείς.
- Χρήση συμπεριφορικών τεχνικών για την ανάπτυξη κινήτρων και τη μείωση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών σε σχέση με τη μάθηση και τη σχολική μελέτη.
- Παρεμβάσεις για τη βελτίωση της σχέσης και της επικοινωνίας του μαθητή με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου.
Βιβλιογραφία
- Baum, S. M., Renzulli, J. S., & Hebert, T. P. (1995). Reversing underachievement: Creative productivity as a systematic intervention.Gifted Child Quarterly, 39, 224- 235.
- Chere, N.E. & Hlalele, D. (2014). Academic Underachievement of Learners at School: A Literature Review. Mediterranean Journal of Social Sciences, 5 (23), 827-839.
- Dunne, M. & Gazeley, L. (2008). Teachers, social class and underachievement.British Journal of Sociology of Education, 29 (5), 451-463.
- Montgomery, D. (2009). Able, gifted and talented underachievers. West Sussex: John Wiley & Sons.
