Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός – Ο Ελληνιστής Αυτοκράτορας που μίσησαν οι Έλληνες
«Αν πέθανε ο Ιουλιανός, η αλήθεια θα επιζήσει για να καλύψει τις φωνές των ψευτών» – Λιβάνιος
Ο Ιουλιανός επιχείρησε να ανακόψει την επέλαση του Χριστιανισμού και να αναζωογονήσει τη λατρεία των θεών της Ελλάδας , μέσα από την οποία θα αναβίωναν οι αξίες και οι αρετές του Ομήρου και των Ελλήνων φιλοσόφων. Μολονότι ο ίδιος έζησε σύμφωνα με τις αξίες αυτές, έδειξε ανοχή στους αντιπάλους του και φρόντισε για την ευημερία των υπηκόων του, συκοφαντήθηκε όσο κανένας άλλος και περιφρονήθηκε ακόμα και από εκείνους που ωφέλησε. Τι άλλο γνωρίζουμε γι’ αυτόν εκτός απ’ το ότι ήταν ο «Αποστάτης» του Χριστιανισμού και «Παραβάτης»;
Τα πρώτα χρόνια
Ο Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός γεννήθηκε στις 6 Νοεμβρίου του 331 Κ.Χ στην Κωνσταντινούπολη από τον Ιούλιο Κωνστάντιο και την Βασιλίνα. Ο πατέρας του ήταν αδελφός του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, και η μητέρα του ήταν κόρη του επάρχου Ιουλιανού, ελληνικής καταγωγής. Η Βασιλίνα πέθανε λίγους μήνες μετά τη γέννηση του Ιουλιανού.
Το 337 ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος πέθανε και ο γιος του Κωνστάντιος φροντίζει εκ των προτέρων να απαλλαγεί από διεκδικητές του θρόνου. Έτσι, οι οπαδοί του δολοφονούν τους δύο αδελφούς του Κωνσταντίνου και επτά από τα παιδιά τους. Ο Ιουλιανός και ο αδελφός του Γάλλος φυγαδεύτηκαν εγκαίρως από φίλους και ήταν οι μοναδικοί που διασώθηκαν.
Τα επόμενα δύο χρόνια ο Ιουλιανός τα πέρασε κοντά στον Ευσέβιο της Νικομήδειας, ο οποίος ήταν συγγενής του και Χριστιανός επίσκοπος πιστός στο δόγμα του αρειανισμού. Την φροντίδα του ορφανού ανέλαβε ο ευνούχος Μαρδόνιος, ένας Σκύθης με ενθουσιασμό για τα ελληνικά γράμματα, ο οποίος ήταν παλαιότερα στην υπηρεσία της Βασιλίνας. Ο Μαρδόνιος ανέθρεψε με στοργή τον Ιουλιανό και φρόντισε επιμελώς για την μόρφωσή του. Έργο εύκολο, αφού το παιδί αγαπούσε πολύ τα γράμματα, είχε εκπληκτική ικανότητα απομνημόνευσης και εξαιρετική ευφυΐα. Σπούδασε με ενθουσιασμό την ελληνική γραμματεία και λάτρεψε τον Όμηρο. Μετά τον θάνατο του Ευσέβιου και ως το 349, φυλακίστηκε μαζί με τον αδελφό του σε ένα φρούριο της Καππαδοκίας με διαταγή του αυτοκράτορα. Εκεί μετείχε αναγκαστικά της αυστηρής χριστιανικής παιδείας, και εκτελούσε μάλιστα χρέη αναγνώστη στις εκκλησίες της Νικομήδειας.
Το 351, ο Κωνστάντιος έστειλε τον Γάλλο στην Αντιόχεια, ως Καίσαρα, προκειμένου να αναχαιτίσει τις επιθέσεις των Περσών κι έδωσε άδεια στον Ιουλιανό να έρθει στην Κωνσταντινούπολη. Σε μυστικές συναντήσεις, μαθήτευσε τότε ο Ιουλιανός κοντά στον Λιβάνιο, τον σπουδαιότερο και τελευταίο ρήτορα υπερασπιστή της Ελληνικής Θρησκείας. Όταν μαθεύτηκε όμως αυτό, ο Κωνστάντιος τον έστειλε πίσω στη Νικομήδεια, όπου για καλή του τύχη έφτασε μετά από λίγο και ο Λιβάνιος. Συνέχισε έτσι τις κρυφές του σπουδές κοντά στο ίνδαλμά του και είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και άλλους σπουδαίους ανθρώπους των γραμμάτων, όπως τον νεοπλατωνικό Αιδέσιο από την Πέργαμο και τους μαθητές του. Ένας από αυτούς ήταν ο θεουργός Μάξιμος από την Έφεσο, κάτω από την επιρροή του οποίου ο Ιουλιανός πήρε τις μεγάλες αποφάσεις της ζωής του. Απέρριψε τον Χριστιανισμό και οραματίστηκε μία ισχυρή Πολυθεϊστική θρησκεία, στα πρότυπα εκείνης που επικρατούσε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους κι εμπλουτισμένη με στοιχεία του σύγχρονου Παγανισμού και της Θεουργίας των Νεοπλατωνικών. Φυσικά, δεν αποκάλυψε τις προθέσεις του, και συνέχισε να εκτελεί τα χριστιανικά του καθήκοντα με αξιοθαύμαστη εγκαρτέρηση.
Το 354 και αφού έχει ολοκληρώσει την αποστολή που του ανατέθηκε, ο Γάλλος αποκεφαλίζεται είτε επειδή είχε κατηγορηθεί για κακοδιαχείριση, είτε επειδή είχε παραγίνει δημοφιλής και ο Κωνστάντιος φοβήθηκε πως ο θρόνος του κινδυνεύει. Πάντως, την ίδια εποχή απομόνωσε και τον Ιουλιανό στα Μεδιόλανα (το σημερινό Μιλάνο) και ίσως να είχε εκτελέσει κι αυτόν, αν δεν μεσολαβούσε η αυτοκράτειρα Ευσεβία. Με την δική της μεσολάβηση ο Ιουλιανός εξορίστηκε στην Αθήνα. Άλλο που δεν ήθελε! «Τέτοια μεγάλη ευχαρίστηση ένιωθα, που αντί να μείνω στο σπίτι μου, μου έτυχε να πάω στην Ελλάδα, κι ας μην είχα εκεί ούτε αγρό, ούτε κήπο, ούτε ένα σπιτάκι δικό μου». (Επιστολή στον Θεμίστιο). Εκεί συναναστράφηκε με τους φιλοσόφους των Αθηνών και μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια από τον Μεγάλο Ιερέα της Ελευσίνας. Αν και σύντομη, αυτή η περίοδος της ζωής του θα ήταν για πάντα το ομορφότερο εξάμηνο του σύντομου και πολυτάραχου βίου του.
Σε ηλικία 24 ετών καλείται πάλι από τον Κωνστάντιο, ο οποίος αντιμετώπιζε νέα προβλήματα. Του έδωσε την αδελφή του Ελένη ως σύζυγο και τον έστειλε στη Γαλλία ως Καίσαρα, να αντιμετωπίσει τις ορδές των Φράγκων και των Αλαμανών. Επί έξι χρόνια ο Ιουλιανός, ως Καίσαρας του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας θα επιδείξει μεγάλες ικανότητες στη διαχείριση της εξουσίας, τόσο στα πολεμικά έργα όσο στα οικονομικά ζητήματα, αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα τις συνεχείς προσπάθειες υπονόμευσης από ανθρώπους του Κωνστάντιου. Όταν οι προσπάθειες αυτές απέτυχαν, ο Κωνστάντιος απαίτησε από τον Ιουλιανό να του παραδώσει το πιο αξιόμαχο τμήμα του στρατεύματός του για να το χρησιμοποιήσει στα ανατολικά σύνορα. Το στράτευμα όμως στασίασε, αρνήθηκε να υπηρετήσει τον Κωνστάντιο και ανακήρυξε τον Ιουλιανό αυτοκράτορα το 360. Φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη τον Δεκέμβριο της επόμενης χρονιάς με σκοπό να ανατρέψει τον Κωνστάντιο, μαθαίνει πως αυτός είχε ήδη πεθάνει στην Ταρσό από πυρετό. Αφού τον κήδεψε με τον Χριστιανικό τρόπο (αν και ο Ιουλιανός είχε πάψει να είναι Χριστιανός) στον ναό των Αγίων Αποστόλων και τον συνόδεψε ως την ταφή του, ο Ιουλιανός έθεσε αμέσως σε εφαρμογή το κυβερνητικό πρόγραμμα που ετοίμαζε εδώ και χρόνια.
Η πολιτική και οι μεταρρυθμίσεις του
Γεμάτος ενθουσιασμό, ενημερώνει τους φίλους του στην Αθήνα πως προτεραιότητά του είναι η καθιέρωση Ελληνικής Θρησκείας και η μεταρρύθμιση της παιδείας, με πρότυπο το σύστημα του Μάρκου Αυρηλίου. Έστειλε ακόμα επιστολές σε πολλούς διανοούμενους κάθε θρησκείας και δόγματος, καλώντας τους να συμπράξουν στην αναστήλωση μίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ισχυρής και ανεξίθρησκης. Οι πρώτη του ενέργεια ήταν να ανακαλέσει από την εξορία τους «αιρετικούς» Χριστιανούς επισκόπους (δηλαδή τους ορθοδόξους που είχε εξορίσει ο Κωνστάντιος που ασπαζόταν το δόγμα του Αρείου), να τους επιστρέψει τις περιουσίες και να καταργήσει τις επιδοτήσεις που έδινε το κράτος στην Χριστιανική Εκκλησία.
Οι ναοί των θεών της παλιάς θρησκείας, που είχαν καταστραφεί από τους Χριστιανούς, άρχισαν να αναστηλώνονται και οι Χριστιανοί οφείλουν να καταβάλουν αποζημιώσεις. Το ιερατείο ανέλαβε την αναβίωση των εορτών και των θυσιών, όχι μόνο στις περιοχές που ο πληθυσμός των Πολυθεϊστών υπερτερούσε, αλλά κι εκεί που κυριαρχούσαν οι Χριστιανοί. Οργάνωσε ακόμα και δείπνα για τους φτωχούς, όποια θρησκεία και αν ασπάζονταν, κάτι που ως τώρα έκαναν μόνο οι «Γαλιλαίοι» (έτσι ονόμαζαν του Χριστιανούς).
Μπορεί, στα έργα του να ασκεί σκληρή κριτική τόσο στο ιουδαϊκό όσο και στο χριστιανικό δόγμα, δεν στράφηκε όμως εναντίον των πιστών ούτε της μία θρησκείας ούτε της άλλης. Απέναντι στους νόμους της αυτοκρατορίας όλοι ήταν ίσοι, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Έναν μόνο περιορισμό έθεσε για εκείνους που δεν ακολουθούσαν την Ελληνική Θρησκεία: δεν είχαν το δικαίωμα να διδάσκουν Φιλοσοφία και ελληνική γλώσσα.
Γιατί; Επειδή οι Χριστιανοί δάσκαλοι χρησιμοποιούσαν τα ελληνικά κείμενα των «εθνικών» για την διδασκαλία της γλώσσας, ερμηνεύοντας τους μύθους με έναν δικό τους τρόπο, ώστε να ταιριάξει με το μήνυμα της θρησκείας τους. Αυτό για τον Ιουλιανό ήταν μία ανεπίτρεπτη απάτη: «Θεωρώ πως σωστή παιδεία είναι η διανοητική διάθεση υγιούς νου και η ορθή άποψη για το καλό και το κακό, το ωραίο και το αισχρό και όχι η πολυτελής, εύρυθμη διαχείριση της γλώσσας και των λέξεων. Εκείνος, λοιπόν, που άλλα πιστεύει και άλλα διδάσκει στους μαθητές του απέχει πολύ τόσο από την παιδεία όσο και από την εντιμότητα. […] ας πάνε στις εκκλησίες των Χριστιανών να ερμηνεύσουν Ματθαίο και Λουκά» (Επιστολή 42)
Επιπλέον, έδωσε μεγαλύτερη διοικητική αυτονομία στις πόλεις μειώνοντας δραστικά την γραφειοκρατία, απέλυσε το πλεονάζον προσωπικό των υπαλλήλων του δημοσίου, μείωσε τη φορολογία και απομάκρυνε (ακόμα και εκτέλεσε) αξιωματούχους που είχαν εμπλακεί σε υποθέσεις διαφθοράς.
Μία ιδιαίτερη προσωπικότητα
Τόσο μεγάλη ήταν η αφοσίωσή του στην αποστολή που οραματίστηκε, ώστε μετά από τον θάνατο της γυναίκας του, αν και έμεινε χωρίς απόγονο (η Ελένη είχε αποβάλλει τουλάχιστον δύο φορές), δεν επεδίωξε να νυμφευθεί ξανά. Ούτε ερωτικές περιπέτειες επιδίωξε, αλλά ζούσε βίο σχεδόν ασκητικό, εντελώς διαφορετικό από κάθε άλλον αυτοκράτορα πριν ή μετά από αυτόν. Δεν αγαπούσε την πολυτέλεια –για την ακρίβεια αδιαφορούσε εντελώς για την εμφάνισή του – έτρωγε λίγο και απέφευγε τα θέατρα και τις αρματοδρομίες, εκτός αν τον υποχρέωνε κάποια ειδική περίσταση. Ήταν προσιτός σχεδόν στους πάντες, μέχρι που παρουσίαζε τις απόψεις του στη Σύγκλητο σαν απλός Συγκλητικός, θεωρώντας τον εαυτό του ως «πρώτο μεταξύ ίσων».
Αν και μιλούσε πολύ και έγραφε ακόμα περισσότερο εκδηλώνοντας πάθος με την επικοινωνία, οι δημόσιες σχέσεις δεν ήταν το δυνατό του σημείο. Μιλούσε και ενεργούσε με τρομακτική ευθύτητα, άτεχνα από πολιτική άποψη, προκαλώντας συχνά το πλήθος που δεν μπορούσε να χωνέψει τις απότομες αλλαγές. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το μεγάλο πρόβλημα στην Αντιόχεια, όταν οι φτωχότεροι της πόλης παραπονέθηκαν για την ασταμάτητη άνοδο των τιμών σε μία αγορά που ξεχείλιζε από προϊόντα. Ο Ιουλιανός δεν δίστασε να βάλει πλαφόν στις τιμές προκαλώντας τη δυσαρέσκεια των εμπόρων. Μία άλλη φορά, επιχειρώντας να αναστηλώσει τον ναό του Απόλλωνα στη Δάφνη, μετέφερε τα λείψανα ενός Χριστιανού επισκόπου που ήταν θαμμένος εκεί. Οι Χριστιανοί έγιναν έξαλλοι και λίγο καιρό αργότερα, ο ναός αυτός καταστράφηκε από φωτιά.
Σε πολλούς έγινε αντιπαθής επειδή δεν φρόντιζε την εμφάνισή του και δεν είχε τρόπους αυτοκρατορικούς. Κανείς όμως δεν τον μίσησε περισσότερο από τους Χριστιανούς, οι οποίοι δεν έπαψαν να τον διαβάλλουν διαδίδοντας ένα σωρό ψέματα, όχι μόνο κατά την περίοδο της βασιλείας του, αλλά και αιώνες μετά τον θάνατό του. Σε κάθε του πράξη που ωφελούσε τον κόσμο απέδιδαν ύποπτα κίνητρα. Οι Χριστιανοί συγγραφείς διέδωσαν και διέσωσαν τις συκοφαντίες αυτές με τόση σπουδή, ώστε κάποιες από αυτές να θεωρούνται έως σήμερα αληθινές.
Η δόλια προπαγάνδα
Πρώτος και καλύτερος στον αγώνα σπίλωσης του Ιουλιανού ήταν ο Γεώργιος Κεδρηνός, ένα μοναχός του 11ου αιώνα. Τόσο τερατώδη είναι τα αυτά που γράφει, που δεν αποτελεί πλέον αξιόπιστη πηγή ούτε για τους εχθρούς του Ιουλιανού. Ωστόσο, κάποια έμειναν ως αλήθειες στη συνείδηση του κόσμου.
«Όταν ο καταραμένος εισήλθε στην Περσίδα, απέστειλε έναν δαίμονα στη Δύση ζητώντας του να φέρει σύντομα απάντηση για κάποιο ζήτημα. Καθώς πήγαινε όμως ο δαίμονας, εμποδίστηκε από έναν ασκητή, ο οποίος τον καθυστέρησε δέκα μέρες. Επέστρεψε λοιπόν στον Ιουλιανό, ο οποίος τον ρώτησε γιατί καθυστέρησε. “Όχι μόνο καθυστέρησα” του είπε αυτός, “αλλά και άπρακτος έμεινα. Διότι ανέλαβα έναν ασκητή ονόματι Πούπλιο, προσπαθώντας να τον κάνω να διακόψει την προσευχή του, αλλά δεν σταματούσε επί δέκα μέρες και με εμπόδισε να κάνω το θέλημά σου”. Ακούγοντας αυτό ο Ιουλιανός αγανάκτησε και απείλησε πως θα εξολοθρεύσει το γένος των μοναχών.»
Έγραψε ακόμα πως ο Ιουλιανός είχε ξεκοιλιάσει γυναίκες, πολλές από αυτές εγκύους, και χρησιμοποίησε τα σπλάχνα τους για να μαντεύσει ποια θα ήταν η έκβαση του πολέμου με τους Πέρσες. «Και πολλά παιδία κατασφάξας, υπό τα είδωλα κατώρυξεν ο φειλείδωλος Ιουλιανός», γράφει ο ίδιος καλόγερος, προσθέτοντας πως πολλούς ανθρώπους θυσίασε στους δαίμονες και κατέστρεψε διάφορες πηγές και δέντρα τα οποία ήταν ιερά και θεράπευαν τους χριστιανούς από κάθε ασθένεια!
Στην ιστορία του Κεδρηνού βρίσκεται και η ιστορία με τον τελευταίο χρησμό του Μαντείου των Δελφών: «Έστειλε τον γιατρό Οριβάσιο στους Δελφούς να αναλάβει την ανέγερση του ναού του Απόλλωνα, κι εκείνος επέστρεψε με τον εξής χρησμό: «εἴπατε τῷ βασιλεῖ, χαμαὶ πέσε δαίδαλος αὐλά. Οὐκέτι Φοῖβος ἔχει καλύβαν, οὐ μάντιδα δάφνην, οὐ παγὰν λαλέουσαν. ἀπέσβετο καὶ λάλον ὕδωρ.» (Πείτε στον βασιλιά πως κάτω έπεσε το περίτεχνο οικοδόμημα. Κι ο Φοίβος δεν έχει πια ούτε καλύβα, ούτε δάφνη μαντική, ούτε ομιλούσα πηγή. Σώπασε και το νερό που μιλούσε».
Όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, κι όπως όλοι οι ιστορικοί βεβαιώνουν, αυτό το κείμενο οπωσδήποτε δεν είναι χρησμός. Η γραφή και το ύφος δεν ταιριάζουν καθόλου. Κάποιοι θεωρούν πως ήταν μία επινόηση του Φιλοστόργιου (5ος αι.) στην Εκκλησιαστική Ιστορία του οποίου εμφανίζεται ο χρησμός για πρώτη φορά, χωρίς όμως καμία αναφορά στον γιατρό Οριβάσιο (XLIV, 77). Αυτός εμφανίζεται πέντε αιώνες αργότερα, στην Ιστορία ενός ανωνύμου συγγραφέα, τον οποίο οι ιστορικοί ονομάζουν Ψευδο-Συμεών. Από αυτόν αντλεί ο Κεδρηνός ένα μεγάλο μέρος της Ιστορίας του. Αρκετοί σύγχρονοι ιστορικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως πρόκειται για ένα καλοφτιαγμένο ψέμα που χτίστηκε επάνω σε μία αλήθεια.
Φαίνεται πως ο Ιουλιανός έστειλε τον Οριβάσιο να ερευνήσει την κατάσταση που επικρατούσε στο Μαντείο. Εκείνος, είδε πως το Μαντείο βρισκόταν σε παρακμή και κινδύνευε να καταστεί εντελώς ανενεργό. Έγραψε λοιπόν (ο ίδιος ή οι ιερείς) ένα επίγραμμα με τα παραπάνω λόγια, ώστε να ενημερώσει τον αυτοκράτορα περιγράφοντας την κατάσταση με έναν δραματικό τρόπο και ζητώντας τη βοήθειά του.
Ο Φιλοστόργιος μετέτρεψε το επίγραμμα σε χρησμό, δημιουργώντας ένα αποτελεσματικό εργαλείο της Χριστιανικής προπαγάνδας, αφού το ίδιο το Μαντείο ανακοινώνει την ήττα του και το τέλος της Ελληνικής Θρησκείας. Το πόσο αποτελεσματική ήταν αυτή η ιδέα φαίνεται από την επικράτηση στην Ελλάδα αυτού του ψέματος , το οποίο παρά τις επεξηγήσεις των ειδικών, εξακολουθεί να παρουσιάζεται ως αλήθεια.
Ο θάνατος και το μυστήριο του τόπου ταφής
Το 363 o Ιουλιανός χρειάστηκε και πάλι να αντιμετωπίσει τους Πέρσες. Σε εκείνη τη μάχη σκοτώθηκε στις 26 Ιουνίου χτυπημένος από δόρυ, σε ηλικία μόλις 32 ετών.
Σύμφωνα με την επιθυμία του η κηδεία και η ταφή του έγινε στην Ταρσό της Κιλικίας με το τυπικό της Ελληνικής Θρησκείας. Ο διάδοχος του θρόνου Ιοβιανός ανήγειρε το ταφικό του μνημείο «έξω από τα τύχη της πόλης, στον δρόμο που οδηγεί στο πέρασμα για το όρος Ταύρος». Η επιγραφή έλεγε «Υπήρξε καλός βασιλιάς και ικανός πολεμιστής».
Ο Κεδρηνός ισχυρίζεται πως το σώμα του τελικά μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και τοποθετήθηκε σε κυλινδρική λάρνακα από πορφυρίτη, δίπλα στους υπόλοιπους νεκρούς της οικογένειας. Αυτή η πληροφορία έμοιαζε παράδοξη, αν δεν υπήρχε μία μικρή ιστορία με τον Προκόπιο, έναν συγγενή του Ιουλιανού και αξιωματικό του στρατού κατά την τελευταία εκείνη μάχη εναντίον των Περσών. Ο Προκόπιος, αυτοαναγορεύθηκε αυτοκράτορας το 365, ισχυριζόμενος πως αυτόν είχε ορίσει διάδοχο ο Ιουλιανός και κακώς ανακήρυξε τότε ο στρατός τον Ιοβιανό. Στην προσπάθειά του να κρατηθεί στον θρόνο (δεν τα κατάφερε τελικά), ίσως είχε την ιδέα να φέρει το σώμα του Ιουλιανού στον οικογενειακό χώρο ταφής, στον Ναό των Αγίων Αποστόλων, νομιμοποιώντας τη θέση του ως διαδόχου.
Εξ άλλου, εκείνη τη χρονιά έγινε ένας μεγάλος σεισμός στην Κιλικία που κατέστρεψε επτά πόλεις και, όπως χαιρέκακα διέδιδαν οι χριστιανοί συγγραφείς, κατέστρεψε και το ταφικό μνημείο του «Αποστάτη», αφού η γη ήθελε να αποβάλει από μέσα της το αποτρόπαιο σώμα. Έτσι διασκορπίστηκαν τα οστά του αναμεμιγμένα με τα οστά των ζώων που είχαν θυσιάσει στην τελετή της ταφής του. Δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα, με αφορμή αυτό το περιστατικό, να μεταφέρθηκαν τα οστά από εκεί στο μέρος που ήταν θαμμένη η υπόλοιπη δυναστεία.
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων καταστράφηκε από τους Τούρκους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στα συντρίμμια βρέθηκαν κάποιες σαρκοφάγοι από πορφυρίτη, οι οποίες εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης και μία από αυτές παρουσιάζεται ως η σαρκοφάγος του Ιουλιανού.
Δυστυχώς, δεν είναι δυνατόν με τα στοιχεία που διαθέτουμε ούτε να επιβεβαιωθεί ούτε να διαψευστεί αυτή η πληροφορία.
Ο τελευταίος Ελληνιστής Ηγέτης του αρχαίου κόσμου
Ο Ιουλιανός δεν είχε ελπίδες εξ αρχής. Ανέλαβε την αυτοκρατορία όταν ο Χριστιανισμός είχε εδραιωθεί όχι μόνο στο πνεύμα των απλών ανθρώπων, αλλά και ανάμεσα στους υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους. Ο αυτοκράτορας είχε ελάχιστους συμμάχους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν διανοούμενοι με ελάχιστη επιρροή. Η Ελληνική Θρησκεία είχε πληγεί θανάσιμα, πρώτα απ’ όλα από την αδιαφορία των ίδιων των οπαδών της , οι οποίοι απορροφημένοι από την αναζήτηση πλούτου και ηδονών, δεν είχαν καμία διάθεση να ακολουθήσουν τον μετριοπαθή φιλοσοφικό βίο που πρότεινε ο αυτοκράτορας. Μάταια προσπαθούσε να τους συνετίσει, εκλιπαρώντας τους να μην επιτρέπουν να κακολογούνται οι θεοί εξαιτίας του τρόπου της ζωή τους. Ύστερα, οι Χριστιανοί είχαν γίνει πλέον πολλοί, είχαν ενδυναμωθεί ηθικά και οικονομικά από τους δύο προηγούμενους αυτοκράτορες, και έκαναν αισθητή την παρουσία τους παντού προσηλυτίζοντας νέα μέλη στην «Βασιλεία των Ουρανών». Ακόμα και στις περιοχές που οι Πολυθεϊστές ήταν περισσότεροι, όσο εκείνοι απλώς ζούσαν τη ζωή τους, οι Χριστιανοί αδιαφορώντας για τις ανάγκες του βίου, είχαν αφοσιωθεί στην εξάπλωση της θρησκείας τους.
Κάπως έτσι, ο τελευταίος υπέρμαχος του ελληνικού πνεύματος, ο φιλόσοφος-βασιλιάς πέρασε στην ιστορία ως ο «θεομίσητος», «βέβηλος», «αλητήριος». Και όπως έγραψε με πίκρα ο ίδιος στο έργο του «Μισοπώγων»: «Για όσα καλά έκανα δεν άκουσα ευχαριστώ και για όσα απέφυγα να κάνω με αίσθημα δικαιοσύνης έγινα μισητός» (Μισοπώγων)
Βιβλιογραφία:
Αιμιλιανός Μαρκελλίνος, Πράξεις ή Ιστορία, λατινικό κείμενο και μετάφραση στα αγγλικά στο http://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/roman/texts/ammian/home.html
D’ Arteau, «Λεξικόν Εγκυκλοπαιδείας περιέχον τα κυριώτερα των επιστημών και τεχνών»,μτφ. Π. Γερακάκη, έκδοση αρχιμανδρίτου Παρθενίου Καισάρεως, Σμύρνη, 1863, τόμος 3ος.
Κύριλλος, Επίσκοπος Αλεξανδρείας, «Υπέρ της των Χριστιανών ευαγούς θρησκείας προς τα του εν αθέοις Ιουλιανού», Weidmanni et Joh. Ludovici Gleditschii, 1696 (εδώ σώθηκαν τα αποσπάσματα του «Κατά Γαλιλαίων» του Ιουλιανού, στα οποία ο επίσκοπος απαντά)
Γεώργιος Κεδρηνός, «Georgius Cedrenus, John Scylitzes ope», Immanuel Bekker, E. Weber, 1838, Τόμος 1.
Georgios Fatouros, «ΕΙΠΑΤΕ ΤΩΙ ΒΑΣΙΛΗΙ,» Hermes 124, 1966
Ιουλιανός, «Αντιοχικός ή Μισοπώγων» Teubner, 1876
Wladimir Brunet de Presle, «Extrait d’une notice sur les tombeaux des empereurs de Constantinople» publique annuelle du 8 août 1856. Impr. de F. Didot frères, fils et Cie, Paris, 1856
Robert Browning, The Emperor Julian, Berkeley, University of California Press, 1976
Philostorgius, Church History, by Philip R. Amidon, S.J. Society of Biblical Literature, Atlanta, 2007.
Socratis Scholastici et Hermes Sozomenus, Historia Ecclesiastica, J.- P. Migne, 1864
