Ρεαλισμός, ο μόνος δρόμος προς την αλήθεια
«Το μυστικό της ευτυχίας είναι να αποδεχτείς το γεγονός πως η ζωή είναι φρικτή, φρικτή, φρικτή», έγραψε ο βρετανός φιλόσοφος Bertrand Russell. Αυτή η σύντομη φράση επαναλαμβάνει την άποψη του Ισοκράτη του Αθηναίου. Ο Ισοκράτης ο ρήτορας αγωνιζόταν να πείσει τους συμπολίτες του πως ο μοναδικός δρόμος για την κατάκτηση της αλήθειας είναι ο ρεαλισμός.
Ο Ισοκράτης αμφισβήτησε την «απόλυτη αλήθεια» που είχε υποστηρίξει ο Πλάτων και διδασκόταν ακόμα στη διάσημη Ακαδημία του από τους πνευματικούς του απογόνους. Αυτή η σχολή ήταν ο πιο ισχυρός ανταγωνιστής της σχολής του Ισοκράτη, όσον αφορά τη φιλοσοφική σκέψη.
Για τον Ισοκράτη, σοφοί γινόμαστε όταν εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας να παίρνει σωστές αποφάσεις ανάλογα με τις περιστάσεις. Απόλυτη γνώση δεν υπάρχει. Οφείλουμε, λέει ο Ισοκράτης, να εκμεταλλευόμαστε τις ευκαιρίες που μας δίνονται, εξετάζοντας την πραγματική τους διάσταση και να λειτουργούμε σύμφωνα με τους περιορισμούς της φύσης μας.
Λίγοι άνθρωποι επηρέασαν τη σκέψη των συγχρόνων τους, όσο ο Ισοκράτης τους Αθηναίους του 4ου αιώνα Π.Κ.Χ. Στην αρχή ήταν ένας περιπλανώμενος δάσκαλος ανάμεσα σε πολλούς, μέχρι το 390 Π.Κ.Χ. που ίδρυσε τη δική του σχολή, η οποία έγινε το ένα από τα δύο διασημότερα κέντρα σπουδών της εποχής. Γεννήθηκε το 436 στην Αθήνα και πέθανε το 338 Π.Κ.Χ.
Το όραμα της ενωμένης Ελλάδας και της ισχυρής Ευρώπης
Η αφοσίωσή του στην ρεαλιστική αντιμετώπιση της ζωής διαμόρφωσε και την πολιτική του σκέψη. Νοσταλγός της εποχής του Σόλωνα και του Κλεισθένη, επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στις ανυπέρβλητες αξίες εκείνης της πρώτης δημοκρατίας, βαθύτατα θλιμμένος από την κατάντια του πολιτεύματος στην εποχή του. Μια δημοκρατία στην οποία επιλέγονται στα δημόσια αξιώματα οι καλύτεροι, οι άριστοι και όχι όποιος να’ ναι, όπως συνέβαινε με τις κληρώσεις.
Η αποκατάσταση αυτή μπορεί να γίνει μόνο υπό την ηγεσία ενός ισχυρού άνδρα, τον οποίο αναγνωρίζει στο πρόσωπο του Φιλίππου, του βασιλιά της Μακεδονίας. Ο Ισοκράτης αγωνίστηκε σκληρά να πείσει τους συμπολίτες του να ενωθούν υπό την ηγεσία του, ώστε να αποτελέσουν την ισχυρή δύναμη που θα υπερισχύσει των Περσών, που ήταν ο πραγματικός κίνδυνος για την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Το κίνητρο του Ισοκράτη είναι βαθύτατα πατριωτικό. Επιθυμεί να δει την Ελλάδα (αλλά και όλη την Ευρώπη) δοξασμένη και ισχυρή. Αισθάνεται ότι έχει αναλάβει ιερή αποστολή, πως οι ίδιοι οι θεοί επιθυμούν να αποκαταστήσουν τη φήμη της Ελλάδας και να την απαλλάξουν από τη δυστυχία. Οι θεοί, λέει, δεν επεμβαίνουν οι ίδιοι στις ανθρώπινες υποθέσεις, αλλά εμπνέουν τις κατάλληλες σκέψεις στον καθένα, ώστε να λάβει τη μία ή την άλλη απόφαση και στην περίπτωση αυτή ο ρήτορας είναι εκείνος που παροτρύνει με τα λόγια και ο Φίλιππος εκείνος που θα θέσει σε εφαρμογή το θεϊκό σχέδιο. Είναι η ώρα να αναλάβουν δράση, ώστε οι Έλληνες να σταθούν στο ύψος που τους αρμόζει.
Γράφει στον Φίλιππο: «Ακόμα σκέψου τι φοβερή ντροπή είναι για μας να επιτρέπουμε να είναι πιο ευτυχισμένη η Ασία από την Ευρώπη και οι βάρβαροι να είναι πιο εύποροι από τους Έλληνες· να αφήνουμε να ονομάζονται Μεγάλοι Βασιλιάδες αυτοί που κληρονόμησαν την εξουσία από τον Κύρο ―που η μάνα του τον πέταξε στους δρόμους― και να προσαγορεύονται με ταπεινότερα ονόματα οι απόγονοι του Ηρακλή ― που ο πατέρας του τον ύψωσε στη θέση των θεών για τη μεγάλη του αρετή. Από αυτά τίποτα πια δεν πρέπει να παραμείνει όπως είναι· όλα πρέπει να ανατραπούν, όλα να αλλάξουν.»
Ο πραγματιστής Ισοκράτης είχε το ταλέντο να βλέπει καθαρά πώς εξελίσσονταν τα πράγματα στον κόσμο γύρω του. Η Αθήνα εξακολουθούσε να είναι η πιο ισχυρή πόλη από κάθε άλλη ξεχωριστά, αλλά απέναντι σε όλες μαζί ήταν πλέον αδύναμη. Όφειλε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και να μην υποκύψει στις συναισθηματικές παρορμήσεις που θα την οδηγούσαν στην καταστροφή. Ο εχθρός δεν ήταν οι άλλες ελληνικές πόλεις. Ήταν η Ανατολή που, αν αποδεικνυόταν πιο ισχυρή, θα άλλαζε για πάντα την πορεία του δυτικού κόσμου.
Το Πανελλήνιο Ιδανικό του Ισοκράτη, που θα αποτελούσε ένα ισχυρό τείχος προστασίας ολόκληρης της Ευρώπης, βρίσκει πολλούς οπαδούς στην Αθήνα και θα έβρισκε ακόμα περισσότερους, αν αντίπαλός της δεν ήταν ο σπουδαίος Δημοσθένης, που υποστήριζε με πάθος πως η Αθήνα έπρεπε να διατηρήσει την ανωτερότητά της έναντι των άλλων πόλεων.
Οι Αθηναίοι άφησαν τα συναισθήματά τους να υπερισχύσουν και αποφάσισαν να συγκρουστούν με το «θηρίο» της Μακεδονίας. Στις 3 Αυγούστου του 338, οι Αθηναίοι αντιστέκονται μαζί με τους Θηβαίους στη Χαιρώνεια και υφίστανται πανωλεθρία! Οι Αθηναίοι στρατηγοί Χάρης και Λυσικλής τρέπονται σε φυγή και μόλις που διασώζονται μαζί με τον Δημοσθένη. Την ίδια χρονιά πεθαίνει ο Ισοκράτης σε ηλικία 98 ετών, πριν προλάβει να δει το όραμά του να γίνεται πραγματικότητα, όταν λίγα χρόνια αργότερα ο ελληνισμός εξαπλώθηκε ως την Ινδία με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Μία σωστή απόφαση μπορεί να είναι οδυνηρή
Εκ των υστέρων έχουμε την πολυτέλεια να κρίνουμε αν μία απόφαση ήταν σωστή ή λανθασμένη, κρίνοντας από το αποτέλεσμα. Τη στιγμή όμως που πρέπει να πάρουμε μία σημαντική απόφαση, το τοπίο δεν είναι τόσο καθαρό. Χρειάζεται θάρρος να βάλουμε στην άκρη τα συναισθήματά μας και να επιτρέψουμε στη λογική μας να πάρει αποφάσεις, που εκείνη τη στιγμή θα μας φανούν δυσάρεστες.
Εκείνοι οι Αθηναίοι αγαπούσαν τον τόπο τους και δεν άντεχαν στην ιδέα πως θα έπρεπε να ζήσουν χωρίς το μεγαλείο της υπεροχής που απολάμβαναν τα προηγούμενα χρόνια. Η ίδια η πραγματικότητα όμως τους ανάγκασε να υποστούν το αναπόφευκτο και, για να είμαστε ειλικρινείς, το μόνο που θα μπορούσαν να είχαν κάνει, θα ήταν να υποδεχτούν το αναπόφευκτο με οργανωμένο σχέδιο και με καλύτερους όρους από εκείνους που αναγκάστηκαν τελικά να δεχτούν. Η εξέλιξη στη φύση και στη ζωή δεν σταματά, όσο και αν το επιθυμούμε. Και πλέον γνωρίζουμε πως δεν επιβιώνει ο πιο γενναίος, αλλά εκείνος που προβλέπει τις εξελίξεις και προσαρμόζεται εγκαίρως, εξασφαλίζοντας το μεγαλύτερο όφελος που μπορεί.
(Ο Δημοσθένης κατηγορήθηκε για κατάχρηση δημοσίου χρήματος 15 χρόνια μετά. Δραπέτευσε από τη φυλακή κι έφυγε από την Αθήνα, αλλά επέστρεψε μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου και συνέχισε απτόητος τον αντιμακεδονικό του αγώνα, χωρίς επιτυχία. Τελικά κατέφυγε στον ναό του Ποσειδώνα στον Πόρο, όπου αυτοκτόνησε με δηλητήριο.)
Πηγή φωτογραφίας:
