Στην Ελλάδα συμβαίνει κάτι οξύμωρο: θεωρούμε δεδομένο ότι θα αντλήσουμε εθνική υπερηφάνεια από τους άριστους συμπατριώτες μας που διακρίνονται διεθνώς –πρόσφατα παραδείγματα ο Τσιτσιπάς, ο Λάνθιμος, ο Αντετοκούνμπο– αλλά δεν μας απασχολεί διόλου η καλλιέργεια της αριστείας στη χώρα μας.
Αν θέλει κάποιος να διαπρέψει στις επιστήμες, στις τέχνες, στον αθλητισμό, ας το κάνει με τον δικό του κόπο, κόστος, συχνά και με πόλεμο εναντίον του. Μετά εμείς μπορούμε ευχαρίστως να αισθανθούμε τη δέουσα εθνική ανάταση.
Τα σκεφτόμουν όλα αυτά την ώρα που περίμενα για γεύμα τον 38χρονο Κωνσταντίνο Δασκαλάκη, καθηγητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών και μέλος του Εργαστηρίου Πληροφορικής και Τεχνητής Νοημοσύνης στο ΜΙΤ της Βοστώνης. Ο κορυφαίος επιστήμονας έχει κερδίσει πολλά σημαντικά βραβεία, με σπουδαιότερο το βραβείο Nevanlinna, που απονέμεται κάθε τέσσερα χρόνια, μαζί με το βραβείο Fields, για εξαιρετικές συνεισφορές στα μαθηματικά θεμέλια των επιστημών πληροφορικής.
Είχα –ομολογουμένως– αρκετό τρακ για το πώς θα μπορέσω να χωρέσω σε συνέντευξη μιας ώρας όλα αυτά τα πολύπλοκα ερωτήματα για την τεχνητή νοημοσύνη. Για καλή μου τύχη, είχα κάνει το «φροντιστήριό» μου. Παρευρέθην στην ωραία διάλεξη που έδωσε για το φιλανθρωπικό σωματείο «Μαζί για το Παιδί» πριν από μερικές ημέρες, όπου ήταν ο επίσημος ομιλητής. Το χάρισμα του Δασκαλάκη είναι ότι μπορεί να αναλύσει τις πλέον περίπλοκες έννοιες για την τεχνητή νοημοσύνη με εύληπτα παραδείγματα. Δεν θεωρεί καμιά ερώτηση χαζή και απαντά συχνά προτάσσοντας το χιούμορ.
Οι θυσίες
Ψηλός, αδύνατος και ευκίνητος, βρέθηκε με τρεις δρασκελιές στο τραπέζι, ντυμένος κομψά αλλά όχι επιτηδευμένα. Παραγγείλαμε και ξεκινήσαμε. Πρώτη ερώτηση, η αναμενόμενη: «Αν μου λείπει η Ελλάδα; Ναι. Oμως, αν επέστρεφα γνωρίζω ότι θα έπρεπε να θυσιάσω το επιστημονικό μου όνειρο. Ισως το ίδιο να συνέβαινε και με την ψυχική μου ισορροπία. Τι εννοώ; Εδώ, για να κάνεις το αυτονόητο, πρέπει να προσπαθήσεις πολύ. Ανάλογα με τον χαρακτήρα σου, αυτή η καθημερινή μάχη μπορεί να προκαλέσει τεράστια απώλεια ενέργειας. Δεν ξέρω αν θέλω να διαθέσω αυτήν την ενέργεια σε μη παραγωγικούς σκοπούς. Ετσι παίρνω την απόφαση να μείνω στις ΗΠΑ, όπου θυσιάζω άλλα πράγματα προσωπικής ευτυχίας: να είμαι στην πατρίδα μου, να είμαι κοντά στην οικογένειά μου και στο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα. Μου λείπει, λ.χ., καμιά φορά ότι στη Βοστώνη δεν μπορώ να καθίσω σε ένα καφέ για πολλές ώρες και να περάσουν δέκα φίλοι με συνεννόηση της τελευταίας στιγμής.
Βέβαια, δεν έχω πλέον τόσο χρόνο για τέτοια πράγματα, οπότε το ξεχνάω», λέει με μια αδιόρατη αμερικανική προφορά στα ελληνικά του.
Γεννημένος το 1981, ο Δασκαλάκης είχε πατέρα μαθηματικό και μητέρα φιλόλογο, που υπηρέτησαν στη δημόσια εκπαίδευση. Η ζωή στο σπίτι;
«Ημουν φοβερά τυχερός που ανατράφηκα στη συγκεκριμένη οικογένεια, η οποία μου έδωσε πολλά σφαιρικά ερεθίσματα, ποτέ όμως με τη μορφή μαθήματος. Πηγαίναμε συνέχεια θέατρο, κινηματογράφο και ακολουθούσαν ενδιαφέρουσες οικογενειακές συζητήσεις για ό,τι είδαμε. Υπήρχαν γύρω μου πάρα πολλά βιβλία όλων των ειδών. Με θυμάμαι πολύ μικρό να έχω βρει κάτι βιβλία μαθηματικών του πατέρα μου και να τα χαζεύω. Μας έβαζε με τον αδελφό μου γρίφους και παζλ. Είναι άνθρωπος λακωνικός στην ομιλία του, σε αντίθεση με την πολύ εκφραστική μητέρα μου».
Στην κουβέντα μας, ο Δασκαλάκης περιγράφει τον εαυτό του ως «ένα κλασικό παιδί που πήγε σε δημόσιο σχολείο (Βαρβάκειο) και κατάφερε να πάει Αμερική, τελειώνοντας ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο χωρίς σπρώξιμο ή γνωριμίες από την οικογένεια». Αυτό που δεν λέει, μάλλον από σεμνότητα, είναι ότι στο ΕΜΠ ήταν ο άριστος των αρίστων όλων των εποχών. Πώς το βλέπει σήμερα; «Δεν μπορώ να ακούω πράγματα του τύπου ότι η αριστεία είναι ρετσινιά. Μια χώρα πάει μπροστά μόνον με την αριστεία. Ε, λοιπόν, η χώρα μας δεν μπορεί να προοδεύσει όσο δεν βρίσκουμε ποιος είναι άριστος σε κάθε τομέα. Και ύστερα όλοι μαζί μπορούμε να κάνουμε μια νέα προσπάθεια». Και γιατί έχει δαιμονοποιηθεί τόσο η αριστεία; «Από πολιτική ιδεοληψία και μόνον», απαντά ο Δασκαλάκης.
Στο ΕΜΠ, ο Δασκαλάκης ανήκε σε μια παρέα συμφοιτητών του –με τους οποίους έχει ακόμη στενούς δεσμούς– που είχαν στόχο να εμβαθύνουν στη γνώση και να πάνε πέρα από την ύλη που τους δινόταν στην παράδοση. «Εχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς είναι δυνατόν τόσο πολλοί Ελληνες να έχουν θέσεις σε κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού και το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα να βρίσκεται σε αυτήν την κακή κατάσταση; Ο αριθμός των Eλλήνων που διαπρέπουν στο εξωτερικό είναι δυσανάλογος με τον πληθυσμό της χώρας», συνεχίζει.
H στρέβλωση
«Αυτό αποδεικνύει ότι υπάρχει μια στρέβλωση που πρέπει να διορθωθεί. Για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, κακού σχεδιασμού και έλλειψης πόρων, τα πανεπιστήμια συντηρούν τον νεποτισμό, δέχονται περισσότερους φοιτητές από αυτούς που μπορούν να αντέξουν και αδυνατούν να υποστηρίξουν την έρευνα. Συνεπώς, δυσκολεύονται να γεννήσουν καινοτομία και, επομένως, να στηρίξουν την ανάπτυξη της χώρας. Και έτσι συντηρούν τον φαύλο κύκλο του brain drain».
Κινδυνεύουμε από μονοπώλια δεδομένων και τεχνογνωσίας
Ο τομέας με το οποίο καταπιάνεται ο Δασκαλάκης θα μεταμορφώσει τον κόσμο μας. «Η επιστήμη είναι σαν να βρίσκεσαι σε ένα απέραντο σκοτεινό δωμάτιο και εσύ με ένα λύχνο προχωράς στα τυφλά με μικρή ορατότητα. Παίζει ρόλο και το ένστικτο για την κατεύθυνση που θα κινηθείς. Ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης, που τώρα εξελίσσεται ραγδαία, έχει σίγουρα τρομερό ενδιαφέρον για τα προβλήματα αλλά και τα διλήμματα που θέτει», τονίζει.
«Μακροπρόθεσμα εμείς οι επιστήμονες έχουμε τεράστιες προσδοκίες. Θέλουμε να φτιάξουμε τεχνολογία που να προσομοιάζει σε κριτική ικανότητα, σε ικανότητα να βγάζει συμπεράσματα και να παίρνει αποφάσεις, στη νοημοσύνη του ανθρώπου. Δηλαδή μια μηχανή αντίστοιχων νοητικών δυνατοτήτων του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Δεν έχει υπάρξει παρόμοια πρόκληση ποτέ. Θα θέλαμε να φτιάξουμε μια μηχανή που θα συγκεντρώνει και θα επεξεργάζεται δεδομένα από την εμπειρία της στον κόσμο, και από την επεξεργασία αυτή θα βγάζει εφαρμόσιμα συμπεράσματα για διαφορετικές περιστάσεις που θα έχει να αντιμετωπίσει στο μέλλον.
Και εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα: Πόσο αξιόπιστα γίνεται η επεξεργασία των δεδομένων αυτών για να βγουν τα σωστά συμπεράσματα; Πόσο αντιπροσωπευτικά της πραγματικότητας είναι τα δεδομένα; Σε ποιον ανήκουν; Μέχρι σήμερα η τεχνολογία αντλεί τα δεδομένα με τα οποία εκπαιδεύεται από το Διαδίκτυο. Eτσι, ως χρήστες του Διαδικτύου, συμβάλλουμε όλοι μας στην εκπαίδευση της τεχνητής νοημοσύνης μεγάλων εταιρειών όπως οι Facebook, Google, Amazon κ.λπ. Τι συνέπειες, όμως, έχει η ενσωμάτωση των δικών μας δεδομένων στο εκπαιδευτικό υλικό της τεχνητής νοημοσύνης; Και τι σημαίνει αυτό για την ιδιωτικότητά μας;».
Οπότε οι ισχυροί του μέλλοντος δεν θα είναι εκείνοι που έχουν χρήμα αλλά όγκο δεδομένων; «Οποιος έχει δεδομένα θα έχει δύναμη. Πρέπει όμως να έχει και την τεχνογνωσία, να μπορεί να τα επεξεργαστεί. Υπάρχει σήμερα ένας τεράστιος ανταγωνισμός για το ποια εταιρεία θα πάρει τα καλύτερα μυαλά που βγαίνουν από τα πανεπιστήμια ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Η κατάσταση τώρα έχει ως εξής: τον όγκο δεδομένων έχουν οι εταιρείες με πολλούς χρήστες όπως η Google, η Facebook, η Amazon, και έτσι καταφέρνουν να συγκεντρώνουν χρήμα, ταλέντα και να καινοτομούν, ξεπερνώντας τους υπόλοιπους που δεν μπορούν να τις φτάσουν. Κινδυνεύουμε από μονοπώλια δεδομένων και τεχνογνωσίας».
Φοβάται τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον;
«Ως επιστήμονας, ο ρόλος μου δεν είναι να φοβάμαι, αλλά να διασφαλίσω όσο μπορώ πως αυτό το νοητό ποτάμι της επερχόμενης προόδου θα έχει φαρδιά κοίτη για να αρδεύσει με το νερό του περισσότερους ανθρώπους και όχι τους λίγους. Οι επιστήμονες κρατούν τις Θερμοπύλες. Μπορεί να γίνουν οι επαναστάτες του μέλλοντος, αυτοί που προασπίζουν την ιδιωτικότητα των δεδομένων, τον εκδημοκρατισμό της προόδου, που θα προωθήσουν το νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα χρειαστούμε στη νέα εποχή».
Το brain drain
Για να συμβάλει στην ανάσχεση του brain drain, o Κωνσταντίνος Δασκαλάκης ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες το σχέδιο να ιδρύσει στην Ελλάδα ένα κέντρο καινοτομίας έως το 2020. «Οι χώρες που δεν θα πάρουν μέρος στην εξωστρέφεια και στην καινοτομία δεν θα μπορέσουν να επιβιώσουν. Εξωστρέφεια χωρίς καλά πανεπιστήμια δεν γίνεται, διότι δεν μπορείς να κρατήσεις τα ταλέντα σου εντός συνόρων. Ο τομέας που πρέπει να ποντάρουμε ως Ελλάδα στο μέλλον είναι οι νέες τεχνολογίες. Σκοπός μου είναι να φτιάξω με πόρους ιδιωτών στην Αθήνα ή στην Κρήτη ένα ερευνητικό κέντρο διεθνούς βεληνεκούς για την τεχνητή νοημοσύνη. Ευελπιστώ ότι θα έχει 30 κορυφαίους ερευνητές και 150 φοιτητές. Θα είναι ανοιχτό σε Ελληνες και ξένους ακαδημαϊκούς και τους φοιτητές τους. Στην ουσία, θέλουμε να συνενώσουμε νησίδες αριστείας που υπάρχουν στην Ελλάδα και να ανοίξουμε δίαυλο με τη διασπορά».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε στην αρχή της εβδομάδας, μεσημέρι στο εστιατόριο «Milos», στο Χίλτον. Η ατμόσφαιρα ήταν χαλαρή και το σέρβις πολύ περιποιητικό. Παραγγείλαμε για ορεκτικό ένα χταπόδι ψητό με φάβα, που ήταν λιχουδιά. Στη συνέχεια πήραμε ένα ωραίο φρέσκο λαβράκι που ψήθηκε σε κρούστα αλατιού. Αντί σαλάτας, ζεματισμένο σταμναγκάθι. Ο συνδυασμός ήταν ομολογουμένως εξαιρετικός. Ηπιαμε νερό και δύο εσπρέσο. Ο «αλμυρός» λογαριασμός έφτασε τα 140 ευρώ. «Να ένα από τα πράγματα που μου λείπει στην Αμερική, ένα ωραίο λαβράκι. Βέβαια, πρέπει να σας πω ότι στο σούπερ μάρκετ της γειτονιάς μου στη Βοστώνη βρίσκω λαβράκια που έχουν έρθει από την Ελλάδα σε ξηρό πάγο. Καμιά φορά αγοράζω και το φτιάχνω στο σπίτι», είπε ο Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, που του αρέσει να τρώει ελαφρά και το ψάρι είναι από τα αγαπημένα του εδέσματα. Εκτίμησε, επίσης, το ελαιόλαδο και το ζυμωτό ψωμί, που ήρθε ως amuse bouche.
Oι σταθμοί του
1981
Γεννιέται στην Αθήνα από γονείς εκπαιδευτικούς.
2004
Αποφοιτά με άριστα από το τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ.
2008
Διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Πληροφορικής.
2008
Bραβεύθηκε από τον διεθνή οργανισμό ΑCΜ Αssociation for Computing Μachinery με το βραβείο «ACM Doctoral Dissertation Award».
2009
Επίκουρος καθηγητής στο ΜΙΤ της Βοστώνης.
2010
Παίρνει την περίφημη υποτροφία Sloan.
2015
Μόνιμος καθηγητής στο ΜΙΤ.
2018
Κερδίζει το Nevanlinna Prize, ένα από τα σημαντικότερα στον κόσμο στον τομέα των μαθηματικών και των υπολογιστών.
2019
Ανακοινώνει την πρωτοβουλία της δημιουργίας ερευνητικού κέντρου στην Ελλάδα.
