Αναζητώντας το νέο στην εκπαιδευτική διαδικασία

Συνάντησα στον δρόμο έναν παλιό μου φίλο και μου είπε ότι έχει τρία παιδιά που ολοκλήρωσαν διαφορετικές πανεπιστημιακές σχολές πρόσφατα και κανένα δε δουλεύει πάνω σε κάτι που να συνδέεται με αυτά που έμαθε στο πανεπιστήμιο. Όλα υποαπασχολούνται με άσχετες δουλειές και με τα χρήματα που παίρνουν δεν είναι εύκολο να ανεξαρτοποιηθούν από το πατρικό τους σπίτι.

Σε συναντήσεις ειδικών σε θέματα καριέρας στα πανεπιστήμια και υπευθύνων ανθρώπινου δυναμικού σε επιχειρήσεις εμφανίζεται ένα ενδιαφέρον φαινόμενο. Ζήτηση υπάρχει στον ιδιωτικό τομέα, αλλά όχι για τις γνώσεις και τις δεξιότητες που προσφέρουν σήμερα τα πανεπιστήμια στη χώρα μας. Παρατηρούμε να συνυπάρχει η ανεργία με ανοικτές θέσεις στον ιδιωτικό τομέα.

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα  έχει επικεντρωθεί στη συγκέντρωση άχρηστων πληροφορίων και γνώσεων αντί να δίνει έμφαση σε δεξιότητες που είναι χρήσιμες στην εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη και οι έξυπνες μηχανές θα κυριαρχήσουν στη ζωή μας. Ποιες είναι αυτές οι δεξιότητες; Πολλοί ισχυρίζονται (**) ότι οι απαραίτητες δεξιότητες για να επιβιώσουν επαγγελματικά οι απόφοιτοι του εκπαιδευτικού συστήματος μιας χώρας είναι τέσσερις :

(1) η κριτική σκέψη,

(2) η δημιουργικότητα, 

(3) η συνεργασία και

(4) η επικοινωνία.

Η κριτική σκέψη αφορά στην επίλυση προβλημάτων. Η δημιουργικότητα διδάσκει στους μαθητές να σκέφτονται «έξω από το κουτί».  Η συνεργασία δείχνει στους μαθητές πώς να συνεργαστούν για να πετύχουν έναν κοινό στόχο.  Η επικοινωνία επιτρέπει στους μαθητές να παρουσιάζουν σε τρίτους καλύτερα τις ιδέες τους.

Αναλογιστείτε τις δουλειές που κάνουν οι περισσότεροι γνωστοί σας σήμερα και αναρωτηθείτε πόσες και ποιες από αυτές θα υπάρχουν τα επόμενα 10 χρόνια με την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης και των έξυπνων μηχανών. Με ποιον τρόπο θα πρέπει να προετοιμάζονται λοιπόν τα νέα παιδιά για ένα εργασιακό περιβάλλον που εξελίσσεται ραγδαία ή που ακόμα δεν ξέρουμε πώς θα διαμορφωθεί; Οι γενικές δεξιότητες που ανέφερα βοηθούν στην προσαρμοστικότητα και στην πολλαπλή επανειδίκευση σε θέματα που δύσκολα “αγγίζουν” οι έξυπνες μηχανές και η τεχνητή νοημοσύνη όσο τα δεδομένα αλλάζουν.

Δεν ισχυρίζομαι ότι οι λύσεις στα προβλήματα αυτά είναι εύκολες, ή ότι οι άλλες Ευρωπαϊκές χώρες έχουν έτοιμες τις απαντήσεις. Εκείνοι όμως ξεκίνησαν τις συζητήσεις εδώ και αρκετά χρόνια και είναι ήδη στο στάδιο της διερεύνησης των νέων δομών στο σχολείο που έρχεται. Όσο τα δικά μας παιδιά στις πρώτες τάξεις του δημοτικού αποστηθίζουν στο πλαίσιο της μετωπικής διδασκαλίας, κάπου αλλού μικρά παιδιά καλούνται να στοχαστούν και να συνεργαστούν πάνω σε μια ενότητα για τη σοφή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τη σωστή συμπεριφορά κάθε πολίτη στο διαδίκτυο.

Στο τελευταίο του βιβλίο (***) ο ιστορικός Yuval Noah Harari γράφει σχετικά με την εκπαίδευση:  «Στη μέση της πόλης υπάρχει ένα μεγάλο τσιμεντένιο κτίριο χωρισμένο σε πολλά, πανομοιότυπα δωμάτια, που το καθένα τους είναι επιπλωμένο με θρανία και καρέκλες. Με το κτύπημα του κουδουνιού, πηγαίνεις σε ένα από αυτά τα δωμάτια μαζί με τριάντα ακόμα παιδιά που γεννήθηκαν την ίδια χρονιά με σένα. Κάθε ώρα, μπαίνει στην αίθουσα ένας ενήλικας και αρχίζει να μιλάει. Όλοι τους πληρώνονται για αυτό από την κυβέρνηση. Ο ένας σας λέει για το σχήμα της Γης, ο άλλος για το παρελθόν των ανθρώπων και ένας τρίτος για το ανθρώπινο σώμα. Είναι εύκολο να χλευάσει κανείς αυτό το μοντέλο και όλοι να συμφωνούν ότι, όποια κι αν ήταν τα επιτεύγματά του στο παρελθόν, είναι πια χρεοκοπημένο. Αλλά ως τώρα δεν έχουμε δημιουργήσει μια βιώσιμη εναλλακτική.

Μια άλλη δύσκολη ερώτηση που σίγουρα προκύπτει είναι αν οι εκπαιδευτικοί που είναι σίγουρα «παιδιά» της εποχής που φεύγει μπορούν να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα και να οδηγήσουν τους σημερινούς νέους στη νέα εκπαιδευτική προσέγγιση. Ούτε αυτό το πρόβλημα είναι λυμένο.

Οι μεταρρυθμίσεις που συζητάει το υπουργείο παιδείας σήμερα, στην καλύτερη περίπτωση χαρακτηρίζονται από προχειρότητα και επικεντρώνονται στη μαζική ανωτατοποίηση των πάντων χωρίς καμία αλλαγή στους στόχους της εκπαιδευτικής πολιτικής. Αν συνεχίσουμε έτσι και το μόνο θέμα που μας απασχολεί πώς θα “βολέψουμε” όλους τους νέους και τις νέες στα πανεπιστήμια, θα έρθει με γοργούς ρυθμούς η εποχή που η παρατεταμένη ανεργία των πτυχιούχων θα δημιουργήσει δύσκολα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα στη χώρα μας.

Θέλω να εκφράσω λοιπόν την αγωνία μου σαν εκπαιδευτικός και προτρέπω την πολιτεία, τους δραστήριους εκπαιδευτικούς, τους ανήσυχους γονείς και τους ενημερωμένους μαθητές να ξεκινήσουν να συζητούν πώς θα χτίσουν το νέο σχολείο. Να μας προβληματίσουν οι δυσκολίες που θα προκύψουν όταν θα μεταβούμε από το παλιό μοντέλο στο νέο στην εκπαίδευση. Αναλογιστείτε ότι τα νέα παιδιά που είναι σήμερα στο δημοτικό θα αρχίσουν αν αναζητούν εργασία το 2040 και θα είναι εδώ στο ξεκίνημα του 22ου αιώνα. Θα καταφέρουν, με μόνη δεξιότητα την απομνημόνευση πληροφορίων και γνώσεων περιορισμένης χρήσης, να σταθούν απέναντί στις έξυπνες μηχανές που με απίστευτα ευέλικτους αλγόριθμους θα διαχειρίζονται μεγάλες βάσεις δεδομένων και θα παίρνουν δύσκολες αποφάσεις ακόμα και για το δικό μας μέλλον; Θα μπορέσουν να συναγωνιστούν την τεχνολογία και βιοτεχνολογία επαγγελματικά, ή να συνυπάρξουν δημιουργικά; Η Ελληνική κοινωνία ζει ακόμα με τα όνειρα της προηγούμενης πεντηκονταετίας  και το μόνο που ζητάει είναι να μείνουμε στην έλλειψη προόδου που επικρατεί σήμερα.

.

*Ο κ. Λουκάς Βλάχος είναι καθηγητής αστροφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

**  “Maddalaine Ansell, ‘Jobs for Life Are a Thing of the Past. Bring On Lifelong Learning’, Guardian, 31 May 2016.”
***_ Y.N. Harari, “21 Lessons for the 21st Century”, Jonathon Cape, London, 2018

.