Ο Λοκ ξεκινά από την υπόθεση ότι ο νους είναι tabula rasa (άγραφος πίνακας) που δέχεται αισθήσεις κι είναι ικανός να παράγει ιδέες για τις λειτουργίες του. Οι δύο πηγές της γνώσης είναι, επομένως, οι αισθήσεις και οι σκέψης και οι δύο προϋποθέτουν την εμπειρία, με τη σειρά της, των εξωτερικών πραγμάτων και των εσωτερικών διαδικασιών.
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι το μυαλό είναι, όπως λένε, λευκό χαρτί, κενό από οποιοσδήποτε μορφές, χωρίς καθόλου ιδέες. Πώς γίνεται και γεμίζει; Πώς γίνεται και καταλήγει με αυτό το τεράστιο απόθεμα πάνω στο οποίο η πολυάσχολη και απεριόριστη φαντασία του ανθρώπου χρωμάτισε με μία σχεδόν ατελείωτη ποικιλία;
Από πού έχει όλα τα υλικά της λογικής και της γνώσης; Σε αυτά απαντώ με μια λέξη: από την εμπειρία. Σε αυτή θεμελιώνεται και εντέλει από αυτήν πηγάζει όλη η γνώση μας. Η παρατήρησή μας, που αναφέρεται είτε σε εξωτερικά αισθητά αντικείμενα είτε στις εσωτερικές λειτουργίες του μυαλού μας τις οποίες αντιλαμβανόμαστε και στοχαζόμαστε οι ίδιοι, είναι αυτό που εφοδιάζει τη νόησή μας με όλα τα υλικά της σκέψης. Αυτές είναι οι δύο πηγές της γνώσης από τις οποίες αναβλύζουν όλες οι ιδέες που έχουμε ή μπορούμε με φυσικό τρόπο να έχουμε.
Πρώτον, τα αισθητήριά μας, που είναι εξοικειωμένα με ξεχωριστά αισθητά αντικείμενα, μεταφέρουν στο μυαλό αρκετές διακριτές αντιλήψεις των πραγμάτων, ανάλογα με τους διαφόρους τρόπους με τους οποίους τα αντικείμενα αυτά επηρεάζουν τα αισθητήρια.
Και έτσι αποκτούμε εκείνες τις ιδέες που έχουμε, του κίτρινου, του λευκού, του ζεστού, του κρύου, του μαλακού, του σκληρού, του πικρού, του γλυκού και όλων εκείνων που αποκαλούμε αισθητές ποιότητες, για τις οποίες, όταν λέω ότι τα αισθητήρια τις μεταφέρουν στο μυαλό, εννοώ ότι αυτά, από τα εξωτερικά αντικείμενα μεταφέρουν στο νου ό,τι παράγει μέσα στον νου εκείνες τις αντιλήψεις. Αυτή τη σπουδαία πηγή των περισσότερων ιδεών τις οποίες έχουμε, που εξαρτάται απολύτως από τα αισθητήριά μας και μεταφέρεται από αυτά στη νόηση, αποκαλώ αίσθηση.
Δεύτερον, η άλλη πηγή μέσω της οποίας η εμπειρία εφοδιάζει τη νόηση με ιδέες είναι η αντίληψη των λειτουργιών του δικού μας νου, μέσα μας, καθώς απασχολείται με τις ιδέες τις οποίες έχει. Όταν η ψυχή σκέφτεται και αναλογίζεται αυτές τις λειτουργίες, αυτές εφοδιάζουν τη νόησή μας με ένα άλλο σύνολο ιδεών, το οποίο δεν θα μπορούσε να αποκτηθεί από εξωτερικά του εαυτού μας πράγματα. Τέτοια είναι η αντίληψη, η σκέψη, η αμφιβολία, η πίστη, ο συλλογισμός, η γνώση, η θέληση και όλες οι διαφορετικές ενέργειες του νου μας.
Έχοντας συνείδηση όλων αυτών των καταστάσεων και παρατηρώντας τις μέσα στη νόησή μας, και από αυτές, επίσης, αντιλαμβανόμαστε μέσα στη νόησή μας το ίδιο διακριτές ιδέες, όπως αυτές τις οποίες αποκτούμε από σώματα που επηρεάζουν τα αισθητήριά μας.
Αυτή την πηγή ιδεών κάθε άνθρωπος έχει αποκλειστικά μέσα του. Και αν και δεν είναι αίσθηση, καθώς δεν έχει να κάνει τίποτα με τα εξωτερικά αντικείμενα, ωστόσο μοιάζει πολύ με αυτήν και κάλλιστα μπορεί να αποκαλείται εσωτερική αίσθηση.
***
Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση – John Locke, Saggio suliintelligenza umana, Laterza, Roma-Bari, 2003
Η ιστορία της φιλοσοφίας – Umberto Eco- Riccardo Fedriga
