Μουσείο Καραθεοδωρή-ερευνητικό κέντρο, ένας εθνικός θησαυρός

Της Μαρίνας Μπαμπαλιάρη

Το Μουσείο Καραθεοδωρή ένας εθνικός θησαυρός, ένας χώρος που κρύβει την μαγεία των μαθηματικών μέσα από βιβλία, αυθεντικές επιστολές, προσωπικές σημειώσεις, αντικείμενα και φωτογραφίες, μιας από τις μεγαλύτερες μαθηματικές φυσιογνωμίες του 20ου αιώνα, του ‘Ελληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή που υπήρξε «δάσκαλος» του Αϊνστάιν.

Η περιήγηση στους χώρους του Μουσείου και του ηλεκτρονικού αρχείου που αυτό διαθέτει, ξετυλίγει μπροστά σου τον μαγικό κόσμο των μαθηματικών, αλλά και όλων των άλλων εμπειριών που έζησε ο Καραθεοδωρή διαμορφώνοντας και ωριμάζοντας την μαθηματική του σκέψη, αλλά και τον αδαμάντινο και ανιδιοτελή χαρακτήρα ενός μεγάλου οραματιστή .

Φωτογραφία ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή

Βιβλία, χειρόγραφες επιστολές του από και προς τον Αϊνσταίν, τον Rosental, τον Kneser σε κάνουν να θέλεις να γυρίσεις τον χρόνο πίσω και να ζήσεις την περίοδο που άρχισαν όλα.

Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιδέα της ίδρυσης του Μουσείου  Καραθεοδωρή https://www.karatheodori.gr στην Κομοτηνή-που αναδείχθηκε το 2005 ως Σύνδεσμος Φίλων Καραθεοδωρή-από τον μαθηματικό Θανάση Λιπορδέζη, με την αμέριστη υποστήριξη του επίσης μαθηματικού Νίκου Λυγερού και της τοπικής Δημοτικής αρχής, οι οποίοι ερευνώντας και αναλύοντας το τεράστιο έργο του Καραθεοδωρή, πήραν την απόφαση χωρίς βέβαια καμία υποστήριξη από την πολιτεία-η οποία όπως και παλαιότερα δεν έχει αντιληφθεί την αξία του έργου του μεγαλύτερου Έλληνα Μαθηματικού των σύγχρονων χρόνων-να μετατρέψουν τον Σύνδεσμο Φίλων Καραθεοδωρή σε Μουσείο Καραθεοδωρή, τα εγκαίνια του οποίου πραγματοποιήθηκαν το 2009. Το παράρτημα Ροδόπης της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρίας  με πρόεδρο τον κύριο Λιπορδέζη διοργάνωσε το Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρίας με Διεθνή Συμμετοχή του οποίου την έναρξη κήρυξε η κόρη του Κ. Καραθεοδωρή κυρία Δέσποινα Ροδοπούλου Καραθεοδωρή, αφιερωμένο στη μνήμη του Καραθεοδωρή.

‘Οπως σοφά διατυπώνει ο πρόεδρος του Μουσείου Θανάσης Λιπορδέζης  «Η Κομοτηνή αποτελεί την Ιθάκη που ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή επιστρέφει, όπως κατέληξε από μία Οδύσσεια που ήταν η ανάδειξη του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού, του μεγαλύτερου από την αρχαιότητα, θυμίζοντας πως το αρχαίο ελληνικό πνεύμα των μαθηματικών του Αρχιμήδη,του  Πυθαγόρα,του  Ευκλείδη και τόσων άλλων σπουδαίων μαθηματικών,θα φωτίζει ως φάρος γνώσης και θα διακτινίζεται σ’ όλο τον κόσμο.

Η Οδύσσεια λοιπόν του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή αρχίζει με την γέννησή του το 1873 στο Βερολίνο όπου ο πατέρας του Στέφανος Καραθεοδωρή, ήταν πρέσβης της Υψηλής Πύλης του Σουλτάνου,νομικός από την Κωνσταντινούπολη, με καταγωγή από το Μποσνοχώρι ή Βύσσα της Δυτικής Θράκης. Χάνει την μητέρα του Δέσποινα Πετροκοκκίνου, με καταγωγή από τη Χίο στην πολύ τρυφερή ηλικία των έξι. Μεγάλωσε σε ένα ευρωπαϊκό, επιστημονικό και αριστοκρατικό περιβάλλον. Την πρώτη έλξη για τα μαθηματικά την αντιλήφθηκε στην εφηβεία, φοιτώντας σε γυμνάσιο του Βελγίου -όπου είχαν μετακομίσει λόγω της δουλειάς του πατέρα του-και λαμβάνοντας μέρος σε σχολικό μαθηματικό διαγωνισμό που κέρδισε επί δύο συνεχείς χρονιές την πρώτη θέση.

Φωτογραφία ο νεαρός Κωνσταντίνος με τον πατέρα του Στέφανο Καραθεοδωρής

Το 1891 σπούδασε πολιτικός μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στις Βρυξέλλες και με την αποφοίτησή του, το 1895, μετέβη στα Χανιά για να επισκεφτεί τον θείο του, Αλέξανδρο Καραθεοδωρή γενικό διοικητή της Κρήτης,εκεί γνωρίστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μια συνάντηση που αργότερα θα αποδειχθεί καθοριστική και ιστορική καθώς ο Ελ. Βενιζέλος θα τον καλέσει το 1919 δυο χρόνια πριν την Μικρασιατική καταστροφή να ιδρύσει το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. 

Το 1898 πηγαίνει στην Αίγυπτο και εργάζεται ως μηχανικός στην βρετανική εταιρεία που κατασκεύαζε το φράγμα στο Ασουάν, εκεί συνεχίζει την μελέτη των μαθηματικών συγγραμμάτων, ενώ πραγματοποιεί μετρήσεις στην κεντρική είσοδο της πυραμίδας του Χέοπα, τις οποίες και δημοσίευσε.

Φωτογραφία των Πυραμίδων στην Αίγυπτο από τον Καραθεοδωρή

Στην Αίγυπτο, ο Καραθεοδωρή αντιλαμβάνεται την γοητεία και την επιρροή που ασκούν επάνω του τα Μαθηματικά και εγκαταλείπει την δουλειά του μηχανικού για να σπουδάσει μαθηματικά. Ο ίδιος περιγράφει όλη αυτή την κατάσταση ως εξής στις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις, «Η οικογένεια μου, οι παλιοί μου φίλοι, Δημήτριος Βικέλας και Μάρκος Δραγούμης, έβρισκαν το σχέδιό μου, να εγκαταλείψω μια εξασφαλισμένη θέση με πολλές δυνατότητες για το μέλλον, περισσότερο από κωμικό. Εγώ ο ίδιος δεν ήμουν ουδόλως πεπεισμένος, ότι αυτό το σχέδιο θα πετύχει και θα αποφέρει καρπούς. Δεν μπορούσα όμως να αντισταθώ στην καταναγκαστική ιδέα, ότι μόνον η ανεμπόδιστη ενασχόληση με τα Μαθηματικά έδινε στη ζωή μου το περιεχόμενό της».

Έτσι το 1900, ο 27χρονος πλέον Καραθεοδωρή, προς μεγάλη έκπληξη των δικών του, πηγαίνει στη Γερμανία για να σπουδάσει Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, όπου είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματα από μεγάλους μαθηματικούς όπως ο Χέρμαν Σβαρτς (Herman Schwarz), ο Γκέοργκ Φρομπένιους (Georg Frobenius), ο Έρχαρντ Σμιτ (Erhard Schmidt) και ο Λάζαρο Φουξ (Lazarus Fuchs). Ο Σμιτ το 1901 φεύγει για το  πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και παρακινεί τον Καραθεοδωρή να εγκατασταθεί κι εκείνος εκεί. Έτσι το 1902, ο Καραθεοδωρή γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν που εκείνη την εποχή θεωρείται το μεγαλύτερο κέντρο των Μαθηματικών και κάνει διδακτορική διατριβή με τίτλο «Περί ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών» η οποία συνοδεύεται, με έπαινο που γράφει «αγχίνοια του εφευρίσκειν περιφανής»,υπό την επίβλεψη του Χέρμαν Μινκόβσκι (Hermann Minkowski) ο οποίος στην αξιολόγησή του γράφει: «Η εργασία ανήκει στις καλύτερες μαθηματικές διατριβές που έχουν υποβληθεί στη σχολή». Εκεί δίδασκαν και δύο διάσημοι και σπουδαίοι μαθηματικοί, ο Νταβίντ Χίλμπερτ (David Hilbert) και ο Φέλιξ Κλάιν (Felix Klein), οι οποίοι επέδρασαν πολύ στη ζωή και στη σταδιοδρομία του ως μαθηματικού. Οι τρεις προαναφερθέντες μαθηματικοί είναι τόσο σπουδαίοι και ακόμη σπουδαιότεροι οι πρόδρομοι αυτής της θεωρίας όπως ο Bernoulli, Euler και Gauss, ώστε η αξιολόγησή τους για την διατριβή του Κ. Καραθεοδωρή αποκτά πολύ μεγάλο κύρος και ύψιστη αξία.

Ο Καραθεοδωρή αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν το 1904. Αμέσως μετά ο φιλόπατρις Έλληνας αναζητά την καταξίωση στην πατρίδα του, η οποία αγνοεί την αξία του, οι αρμόδιοι  δυστυχώς « άσχετοι και περιορισμένοι» με το σύνδρομο του ‘Ελληνα (μην τύχει και δει κανέναν που αξίζει παραπάνω απ’αυτόν) του προσφέρουν θέση σε σχολείο της Μακεδονίας ως Ελληνοδιδάσκαλος ούτε καν ως μαθηματικός. Τότε γύρισε στη Γερμανία,τον Μάρτιο του 1905 αναγορεύτηκε υφηγητής των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν όπου και δίδαξε μέχρι το 1908. Την ίδια χρονιά νυμφεύθηκε την 24χρονη Ευφροσύνη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα και έγινε ένας στοργικός πατέρας και υποδειγματικός οικογενειάρχης που δίδαξε στα παιδιά του να έχουν αξίες, ιδανικά, να αγαπάνε τη δουλειά και πάνω από όλα την Ελλάδα.

Τότε ξεκινά για τον Καραθεοδωρή η λαμπρή πορεία της επιστήμης και η φήμη του ως μαθηματικού τον έκανε περιζήτητο,απέκτησε φιλική και επαγγελματική σχέση με άλλους μεγάλους επιστήμονες της εποχής  όπως ο Μαξ Πλανκ (Max Planck), ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Σβαρτς, ο Φρομπένιους, ο Σμιτ, ο Ντάβιντ Χίλμπερτ, ο Κλάιν, και πολλούς άλλους.

Μέσα από αυτή τη λαμπρή επιστημονική καριέρα ξεχωρίζει και η σχέση του Καραθεοδωρή με τον ‘Αλμπερτ Αϊνστάιν με τον οποίο γνωρίσθηκε το 1915 και έκτοτε διατήρησαν μια επιστημονική σχέση, στηριγμένη στην αλληλοεκτίμηση και το σεβασμό. Τότε άρχισε και το ενδιαφέρον του Καραθεοδωρή για τη Θεωρία της Σχετικότητας. Η ιδιαίτερη σχέση του με τον Αϊνστάιν,φαίνεται και μέσα από την αλληλογραφία των δύο αυτών ανδρών που αρχίζει τον Σεπτέμβρη του 1916 και εκεί προκύπτει η μεγάλη συμβολή του Κ. Καραθεοδωρή σε τρεις αξεπέραστες δυσκολίες που συνάντησε στη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας ο Αϊνστάιν και που είχε θέσει και σε άλλους μαθηματικούς προς επίλυση αλλά χωρίς αποτέλεσμα,τις δυόμισι ερωτήσεις τις επέλυσε ο Καραθεοδωρή και την μισή ο Κουρτ Κέντελ.

Ο Αϊνστάιν όχι μόνο αναγνώρισε την βοήθεια που δέχτηκε από τον Κ. Καραθεοδωρή,αλλά όπως προκύπτει από την αλληλογραφία των δύο επιστημόνων έγραψε ότι υποκλίνεται στην επιστημονική του σκέψη. Με τη συμβολή του στον Λογισμό των Μεταβολών βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας προκαλώντας τον θαυμασμό του ίδιου του Αϊνστάιν.

-Γράφει ο Αϊνστάιν στον Καραθεοδωρή το 1916:

«Αξιότιμε κύριε συνάδελφε!

Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη.

Αρχικά με δυσκόλεψε ένα μικρό γραφικό λάθος που βρισκόταν στην δεύτερη σελίδα. Τώρα όμως κατανοώ τα πάντα. Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε την θεωρία μ’ αυτήν την μορφή στo Αnnalen der Physik, γιατί οι Φυσικοί συνήθως δεν γνωρίζουν τίποτε για το αντικείμενο αυτό, όπως και εγώ άλλωστε.

Θα πρέπει να σας φάνηκα με την επιστολή μου σαν τον Βερολινέζο εκείνο, ο οποίος μόλις τώρα ανακάλυψε το Γκρούνεβαλντ και ρωτάει αν υπήρξαν ποτέ άνθρωποι εκεί μέσα.

Αν θέλετε δε να κάνετε τον κόπο να μου αναπτύξετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε στο πρόσωπό μου έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Κι αν επιπλέον λύσετε το πρόβλημα των κλειστών χρονικών γραμμών, τότε προσκυνώ σας.

Εδώ κρύβεται κάτι, με το οποίο αξίζει να ασχοληθούν οι κορυφαίοι!

Τους εξαιρετικούς μου χαιρετισμούς

Δικός σας Α. Αϊνστάιν».

Ενώ σε κάποια άλλη επιστολή ο Αϊνστάιν παρακαλεί τον Καραθεοδωρή : «Θα θέλατε να σκεφτείτε τον χρόνο; Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας αυτού του άλυτου έως τώρα προβλήματος του χώρουχρόνου.

Σας χαιρετά ο όλος δικός σας Α. Αϊνστάιν».

Η εμβέλειά του και η μαθηματική του σκέψη ήταν τέτοια ώστε να τον κατατάσσουν στην κορυφή της μαθηματικής επιστήμης. Μάλιστα ο καθηγητής Lars του Harvard σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ένας από τους αρχηγούς μαθηματικούς, οι οποίοι στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα δημιούργησαν τα θεμέλια για τη μελλοντική ανάπτυξη των μαθηματικών που κινδύνευαν να παραμείνουν στάσιμα».

H σχέση του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο παρέμεινε ενεργή και το 1911, τον καλεί να συμμετάσχει στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1913 έγινε καθηγητής της Α΄ έδρας της μαθηματικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκέντινγκεν όπου παρέμεινε μέχρι το 1918.

Φωτογραφία ο Καραθεοδωρή ο Ντέιβιντ Χίλμπερντ και ο Νίκος Κρητικός

Το 1919 εγκαταλείπει τα πάντα, λαμπρή καριέρα, την αξιοζήλευτη θέση του καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου,για να ανταποκριθεί στην πρόσκληση του Βενιζέλου,να οργανώσει το Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη. Ο Βενιζέλος τον καλεί στο σπίτι του και με ζωηρότητα και πολλή χαρά κουνώντας το δείκτη του δεξιού χεριού λέει στον Κ. Καραθεοδωρή: «Θα πάτε εις την Σμύρνην, θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργο σας είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει να εκπολιτίσει τη Μ. Ασία». Θερμός Έλληνας πατριώτης γευσιγνώστης του Ελληνο-χριστιανικού ιδεώδους συμμετέχει και αυτός στον εθνικό ενθουσιασμό που επικρατεί , υψηλόφρων , φιλόπατρης και μέγας επιστήμων συλλαμβάνει, το όραμα για τη δημιουργία του πανεπιστημίου που όπως τονίζει ο ίδιος θα αποτελέσει το «ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ». Με πολύ μεράκι εργασιομανής επιστήμων, εργάζεται νύχτα μέρα για την οργάνωση και τον εξοπλισμό του πανεπιστημίου.

 Φωτογραφία το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης «ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ» που οργάνωσε ο Καραθεοδωρή

Στη Σμύρνη ο Καραθεοδωρή μένει σχεδόν τρία χρόνια μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Ακολούθησαν τραγικά γεγονότα όταν o στρατός του Κεμάλ εισέβαλε στην Σμύρνη και άρχισε να καίει και να καταστρέφει τα πάντα, ο 49χρονος Καραθεοδωρή με κίνδυνο της ζωή του κατόρθωσε να διασώσει τη βιβλιοθήκη, τις πολύτιμες προσωπικές του σημειώσεις, μελέτες και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιωνικού Πανεπιστημίου και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Υπάρχουν έγγραφες και μη, μαρτυρίες της εποχής εκείνης που αναφέρουν ότι ο Κ. Καραθεοδωρή αναχώρησε κυριολεκτικά τελευταία στιγμή, με κίνδυνο της ζωής του, προκειμένου να επιβιβάσει σε πλοίο τα όσα με τόση επιμέλεια μετέφερε από την Ευρώπη για το πανεπιστήμιο της Σμύρνης.

Όταν έρχεται η καταστροφή είναι από τους τελευταίους που προλαβαίνει να σωθεί. Από τις σχετικές Ελληνικές μαρτυρίες που υπάρχουν για το γεγονός αυτό ο Θ. Δανιηλίδης στο προσωπικό του ημερολόγιο έγραφε:

«Ήμουν έτοιμος να αποπλεύσω με μία κατάμεστη βάρκα, όταν είδα στην προκυμαία τον καθηγητή. Του έκανα νόημα να έρθει, αλλά αυτός προσπαθούσε να παρηγορήσει μία γριούλα. Σχεδόν σηκωτό τον πήγα στη βάρκα ενώ αυτός στιγμή δεν έπαψε να έχει στραμμένη την κεφαλή του προς τη μεριά της Σμύρνης αμίλητος και δακρυσμένος».

Ο Χρήστος Αγγελομάτης 40 χρόνια μετά στην εφημερίδα «Εστία» σε άρθρο του με τίτλο «Μικρό Χρονικό της μεγάλης τραγωδίας» θα γράψει: «Εκινδύνεψε και ο οργανωτής του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, Καραθεοδωρή, να πέση εις τα χέρια των Τούρκων. Έμεινεν ο λαμπρός αυτός Έλλην μέχρι της τελευταίας στιγμής εις το Πανεπιστήμιο δια να σώση το εργαστηριακόν υλικόν, που είχε ολίγον προ της καταστροφής μεταφερθή από την Γερμανίαν».

Η δωρεά αυτή του Καραθεοδωρή, βρίσκεται μέχρι τις μέρες μας στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών χωρίς να έχει αξιοποιηθεί όπως θα έπρεπε. Τα κουτιά «με τον πνευματικό θησαυρό» του Καραθεοδωρή από την Σμύρνη βρίσκονται στα υπόγεια του Χημείου στην οδό Σόλωνος εδώ και 97 χρόνια και κανείς από την πολιτεία δεν ενδιαφέρθηκε να αξιοποιήσει αυτό τον πνευματικό πλούτο που ο Καραθεοδωρή έσωσε από τη φωτιά και τους Τούρκους διακινδυνεύοντας ακόμη και τη ζωή του.

Φωτογραφία ο Καραθεοδωρή στο πανεπιστήμιο της Σμύρνης

Το 1922 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 διορίσθηκε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο όπου έζησε τα άγνωστα γι’αυτόν αλλά διαδεδομένα στην επιστημονική κοινότητα πάθη, καθώς και την αχαριστία της Ελλάδος. Απογοητευμένος από τη συμπεριφορά και την αμφισβήτηση καθηγητών και φορέων στο πρόσωπό του αλλά και την «μίζερη» κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων τότε, αναγκάζεται για μια ακόμη φορά να εγκαταλείψει την Ελλάδα το 1924 και αναλαμβάνει θέση καθηγητού στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας εκείνη την εποχή όπου δίδασκαν κορυφαία ονόματα.

Το Νοέμβριο του 1926, έγινε μέλος στη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών για την τάξη των Θετικών Επιστημών ενώ το 1928 στις 25 Ιανουαρίου, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ-όπου δίδαξε για ένα ολόκληρο εξάμηνο-και την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία, επισκέφθηκε τις ΗΠΑ μαζί με τη γυναίκα του για έναν σχεδόν χρόνο,όπου δίδαξε και έδωσε διαλέξεις σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια, ανάμεσά στα οποία το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, της Καλιφόρνιας, το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν ,στο Μπέρκλεϊ, στο Σαν Φραντζίσκο, στο Λος Άντζελες, στην Ουάσιγκτον, στη Νέα Ορλεάνη, στη Ν. Υόρκη κ.ά όπου τον υποδέχονταν με μεγάλο ενθουσιασμό και δέος κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του. Μάλιστα στο διεθνές Μαθηματικό συνέδριο της Ν. Υόρκης του δόθηκε η τιμητική προεδρία.

Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου που δεν τον έβγαζε ποτέ από το μυαλό του, ανέλαβε καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου με βαθμό πρυτάνεως για την αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου Αθηνών και την οργάνωση του νεοσύστατου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.  Παρότι ο συνάδελφός του και φίλος καθηγητής Sommerfeld τον είχε συμβουλέψει να «μη βάλει ξανά στο κεφάλι του στέφανο εξ ακανθών για την Ελλάδα», ο θερμός πατριώτης, λάτρης του αρχαίου Ελληνικού ιδεώδους και οραματιστής της μεγάλης ένδοξης Ελλάδας, δε μπορούσε να μη θέσει για μια ακόμη φορά εαυτόν εις την διάθεσή της.

Μια ανθρωπιστική επιστολή του Καραθεοδωρή στον Αϊνστάιν με αναφορά στον Επιτετραμμένο του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών Morgenthau να προσέξει τους πρόσφυγες που επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.

Είχε προηγηθεί τον Δεκέμβρη του 1929 η συνεδρίαση της βουλής των Ελλήνων όπου ο τότε υπουργός παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου είχε αναφέρει για τον Κ. Καραθεοδωρή τα εξής λόγια «θεωρούμε ευτυχές το γεγονός για τα πανεπιστήμια Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, και ενός τρίτου που ενδεχομένως είναι το πανεπιστήμιο Αιγαίου με έδρα τη Μυτιλήνη ή την Χίο, διότι ο Έλλην Επιστήμων, ο οποίος τιμά το Ελληνικόν όνομα εις την ξένη έστρεξε να προσφέρει τα φώτα του προς την πατρίδα του».

Στην ίδια συνεδρίαση ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος θα πει τα εξής: «Όπως γνωρίζετε ο Κ. Καραθεοδωρή δεν είναι μόνο μια μεγάλη Μαθηματική εξοχότης, αλλά και ο κατ’ εξοχήν διακεκριμένος οργανωτής ανωτέρων σχολών της Ευρώπης ολοκλήρου. Οφείλω να σας είπω ότι η μεγάλη Γερμανία ανέθεσε εις αυτόν την οργάνωση του πολυτεχνείου του Breslau».

Με τον κανονισμό που έφτιαξε ο Καραθεοδωρή, τα πανεπιστήμια λειτούργησαν επί 50 χρόνια έως το 1982. Η Ελλάδα που με τόσο ενθουσιασμό κάλεσε τον Κ. Καραθεοδωρή, με τρόπο απογοητευτικό για μια ακόμη φορά και με έγγραφο που έφερε την υπογραφή γραμματέως γ΄τάξης τον παύει από τη θέση αυτή. Έτσι το 1932 επιστρέφει πάλι στην έδρα του στο Μόναχο, συνεχίζοντας ταυτόχρονα το συγγραφικό του έργο, ενώ τον καλούν να διδάξει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.

Τo 1936 θεσπίζεται το διεθνώς αναγνωρισμένο βραβείο Fields για τα μαθηματικά το κύρος και η συμβολή του οποίου έχουν τεράστια συμβολή στην ανάπτυξη της μαθηματικής επιστήμης. Το βραβείο Fields απονέμεται κάθε τέσσερα χρόνια κατά τη διάρκεια διεθνούς συνεδρίου. Αποδέκτες είναι μαθηματικοί κάτω των σαράντα χρόνων, ενώ η επιτροπή αξιολόγησης απαρτίζεται από κορυφαίους μαθηματικούς αναγνωρισμένου κύρους. Ο Κ. Καραθεοδωρή ήταν ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στην πρώτη απονομή και κριτές οι Eli Cartan (φίλος του Καραθεοδωρή), George Brikhoff, Francesco Severi και Teigi Takagi, ενώ δεν υπήρξε ποτέ μέχρι σήμερα κάποιος Έλληνας που να πήρε το βραβείο Fields. Αυτό εκτός άλλων καταδεικνύει το ανυπέρβλητο κύρος του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού.

Την ίδια χρονιά σε εκδήλωση για τα 400 χρόνια από την ίδρυση της μαθηματικής εταιρείας στην Αμερική η παρουσία του Καραθεοδωρή συγκεντρώνει ενθουσιώδες ακροατήριο 1000 ατόμων όπου γίνεται και ειδική εκδήλωση προς τιμήν του.

Το 1945 τρία πανεπιστήμια των ΗΠΑ μεταξύ αυτών και του Harvard του προσφέρουν θέση καθηγητού, αλλά ήταν ήδη  72 ετών και αρκετά ταλαιπωρημένος καθώς η ζωή στην Γερμανία μετά την συνθηκολόγηση έχει δυσκολέψει αρκετά.

Φωτογραφία το γραφείο και η προσωπική βιβλιοθήκη του Κ. Καραθεοδωρή

Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο. Πέθανε δύο μήνες αργότερα σε ηλικία 77 χρόνων αφήνοντας πίσω του ένα σημαντικό έργο το οποίο και ο ίδιος περίμενε ότι θα αξιοποιηθεί πλήρως. ‘Ομως δυστυχώς ως σήμερα δεν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι το σημαντικό  υλικό και τα εργαστηριακά όργανα που με κίνδυνο της ζωής του μετέφερε ο Καραθεοδωρή από τη Σμύρνη έχουν αξιοποιηθεί σωστά.

Και μόνον το γεγονός ότι βρίσκονται ακόμα 97 χρόνια μετά ( αν βρίσκονται ακόμα στο σύνολο τους γιατί πριν κάποια χρόνια είχε ξεσπάσει εκεί κατά περίεργες και αδικαιολόγητες συνθήκες μία πυρκαγιά) μέσα σε κιβώτια στα υπόγεια του Χημείου του Πανεπιστημίου Αθηνών στην οδό Σόλωνος , μάλλον το αντίθετο δείχνει. Αυτή η «συμπεριφορά» απέναντι στο σημαντικό επιστημονικό υλικό και την προσωπικότητα  του μεγάλου, και διεθνούς φήμης Έλληνα επιστήμονα δεν περιποιεί τιμή ούτε στο Κράτος ούτε στην επιστημονική κοινότητα της χώρας. Και τούτο γιατί η δύναμη της Ελλάδας βρίσκεται και στα έργα και τις επιδόσεις των επιστημόνων της , τα οποία όταν προβάλλονται και αξιοποιούνται σωστά ενισχύουν την εικόνα της χώρας και την συμβολή της στην πρόοδο των επιστημών , ιδιαίτερα σε περιόδους που αυτή λόγω δυσμενών εξελίξεων σε άλλους τομείς τείνει να αμφισβητείται.

Βέβαια έστω και με την αδικαιολόγητη αυτή καθυστέρηση, η αξιοποίηση της επιστημονικής «κληρονομιάς» του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή μπορεί να επιτευχθεί  ακόμα και σήμερα. Έτσι είναι επιβεβλημένο να ανοιχθούν τα κιβώτια και το σημαντικό επιστημονικό υλικό που βρίσκεται μέσα σε αυτά να δοθεί στο Μουσείο Καραθεοδωρή που, όπως είναι γνωστό βρίσκεται και λειτουργεί στην Κομοτηνή, κυρίως χάρις στη στήριξη του Δήμου Κομοτηνής και στις προσπάθειες και προσωπική συμβολή των επιστημόνων κυρίων Λιπορδέζη και Λυγερού που το δημιούργησαν. Επίσης στην σημαντική συμβολή του π. Υπουργού- Βουλευτή κυρίου Ε. Στυλιανίδη που φρόντισε ώστε να επιστρέψει στο μουσείο πολύτιμο υλικό. Παράλληλα, το Κράτος θα πρέπει να ενισχύσει το Μουσείο ώστε αυτό να  συνεχίσει και να διευρύνει το ερευνητικό πρόγραμμα με στόχο την προσέλκυση επιστημόνων που θα ασχοληθούν με την μελέτη,ανάλυση  και παρουσίαση του έργου του μεγάλου μαθηματικού και την σύνδεση του με τις σημερινές επιστημονικές εξελίξεις.

Η δεύτερη λύση που θα μπορούσε να υιοθετηθεί είναι το επιστημονικό αυτό υλικό (του Καραθεοδωρή από το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης) να δοθεί στην Ακαδημία Αθηνών που ως ο πρώτος και παλαιότερος ερευνητικός φορέας της χώρας έχει αναπτύξει σημαντικά ερευνητικά προγράμματα ορισμένα από τα οποία καλύπτουν τις θετικές επιστήμες , μέσα στα οποία θα ήταν δυνατή η ένταξη του επιστημονικού υλικού του Καραθεοδωρή -ο οποίος ήταν και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών- ώστε να καταστεί δυνατή η αξιοποίηση του από ενδιαφερόμενους επιστήμονες.

Τέλος μία τρίτη λύση θα ήταν η παράδοση του επιστημονικού αυτού υλικού στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων ,η οποία διαθέτει αξιόλογες συλλογές χειρογράφων και βιβλίων αλλά και οργανώνει σημαντικές δράσεις αλλά και αξιόλογες εκδόσεις για την προβολή και αξιοποίηση του υλικού που διαθέτει.

Το Μουσείο Καραθεοδωρή πρέπει να στηριχθεί προκειμένου να αποτελέσει την συνέχεια του λαμπρού του έργου, καθώς ο Καραθεοδωρή μεταξύ άλλων σπουδαίων Ελλήνων αποτελεί εθνικό θησαυρό και μια πρόκληση για την Ελλάδα και την Θράκη, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως κόμβος για τα Βαλκάνια.

Το όραμα του Μουσείου Καραθεοδωρή βασίζεται στο έργο του μεγάλου Μαθηματικού και καλεί τους ερευνητές, μαθηματικούς, φυσικούς,αλλά και ακαδημαϊκούς, πολιτικούς κ.α να έρθουν σε επαφή με φορείς και την διεθνή επιστημονική κοινότητα και να αναλύσουν να συνθέσουν και να προβάλλουν το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, το οποίο επεκτείνεται σε όλους σχεδόν τους κλάδους των Μαθηματικών αλλά και της Φυσικής.

Την ημέρα του θανάτου του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή ο ακαδημαϊκός και φίλος του Γιώργος Ιωακείμογλου είχε δηλώσει: «Ότι παρήλθε πέρασε και δεν ξαναγυρίζει μα αν είχε λάμψη δυνατή και πάλι θα φωτίζει», αποτείνοντας  με τον τρόπο αυτό φόρο τιμής στην προσωπικότητα και το σημαντικό έργο του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού. Γιατί όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Ιωακείμογλου, μπορεί μεν με τον θάνατο του να «παρήλθε» η βιολογική παρουσία του Καραθεοδωρή , το σημαντικό όμως έργο του παραμένει ως «κτήμα τε εσαεί μάλλον» όπως θα έλεγε και ο φημισμένος αρχαίος Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης, φωτίζοντας την εξέλιξη των μαθηματικών και όχι μόνο στον 20 αιώνα και αποτελώντας φωτεινό παράδειγμα προς μίμηση, άξιο σεβασμού και καθολικής αναγνώρισης από την Πολιτεία.

*Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευματικής Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος.

Το AllTimeClassic Ευχαριστεί θερμά τον Πρόεδρο του Μουσείου Καραθεοδωρή κύριο Αθ.Λιπορδέζη για την ευγενική παραχώρηση των επιστολών και φωτογραφικού υλικού καθώς και πολύτιμων πληροφοριών που βοήθησαν στην σύνταξη του άρθρου.

Επίσης ευχαριστεί τις κυρίες Χριστίνα Αποστολίδου και Νίκη Λαζαρίδου για την πολύτιμη βοήθεια τους.

Η ηλεκτρονική διεύθυνση του Μουσείου Καραθεοδωρή που μπορείτε να βρείτε πολύτιμο αρχειακό υλικό είναι:https://www.karatheodori.gr/index.php

Επιστημονικό έργο Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή:

Θεωρία πραγματικών συναρτήσεων, θεωρία μιγαδικών συναρτήσεων, διαφορικές εξισώσεις, θεωρία συνόλων και διαφορική γεωμετρία, σύμμορφες απεικονίσεις με σημαντικότατη συνεισφορά στους τομείς της πραγματικής ανάλυσης, συναρτησιακής ανάλυσης και θεωρίας μέτρου και ολοκλήρωσης. Οι μαθηματικές του αποδείξεις χαρακτηρίζονται από «κομψότητα και απλότητα», αλλά και αυστηρότητα που δίνει απόλυτη ασφάλεια στα συμπεράσματα που προκύπτουν. Με τη συμβολή του στον Λογισμό των Μεταβολών βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Η συμβολή του στη Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική στη μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως η Θερμοδυναμική, η γεωμετρική οπτική, η μηχανική και η σχετικότητα. Στην εργασία του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Mathematische Annalen το 1909 με τίτλο «Έρευνα επί των βάσεων της Θερμοδυναμικής» περιλαμβάνεται η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή.