Λογική & Συναίσθημα: Ποιος είναι ο αδύναμος κρίκος ;

Στην «Πολιτεία» του, ο Πλάτων, περίπου 2.500 χρόνια πριν, αναφέρει ότι «η λογική είναι σαν ένας ηνίοχος που προσπαθεί να χαλιναγωγήσει τα ατίθασα άλογά του, τα συναισθήματα» και ότι «τα συναισθήματα δεν πρέπει να διεγείρονται άσκοπα, λόγω της παράλογης επιρροής τους». Αυτές οι ιδέες του Πλάτωνα επηρέασαν τη διανόηση όλων των εποχών και έτσι διαμορφώθηκε η παραδοσιακή άποψη του δυτικού τρόπου σκέψης για τα συναισθήματα, ότι δηλαδή αποτελούν επικίνδυνες, χαοτικές, ανώριμες και αποδιοργανωτικές διακοπές στην διαδικασία σκέψης ή οξείες διαταραχές του ατόμου που προκαλούν απώλεια ελέγχου. Μόνο τα παιδιά, οι άγιοι, και οι ποιητές «τολμούσαν» να χρησιμοποιούν και να αξιοποιούν αυτήν την «προίκα» της φύσης, την αρχέγονη σοφία, τη «σοφία των αιώνων» όπως την αποκάλεσε ο Richard Lazarus. Ο Μικρός Πρίγκιπας λέει στην αλεπού: «Την ουσία δε τη βλέπουν τα μάτια, με την καρδιά βλέπεις καλύτερα». (Αντουάν Ντε Σαιντ-Εξυπερύ).

Είναι αλήθεια, ότι μέχρι τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, ως πιο έξυπνοι θεωρούνταν οι άνθρωποι που ήταν προσανατολισμένοι στη λογική ή παρουσίαζαν υψηλά επίπεδα νοητικής μόνο λειτουργίας. Με τη δημοσίευση των βιβλίων του Daniel Goleman για τη συναισθηματική νοημοσύνη, άρχισε μια τάση αμφισβήτησης της κλασικής γνωστικής νοημοσύνης.  «Για να πετύχει κανείς στη ζωή, δεν αρκεί μόνο να είναι έξυπνος. Η νοημοσύνη, ως σύνολο γνωστικών ικανοτήτων, που μετριέται με τα γνωστά τεστ νοημοσύνης και αποτυπώνεται σε ένα πηλίκο IQ, δεν αποτελεί ασφαλές κριτήριο πρόβλεψης για την επιτυχία στη ζωή, αλλά προβλέπει μόνο το 20% της επαγγελματικής ή της προσωπικής επιτυχίας ενός ατόμου» ισχυρίζεται ο Goleman, με το κύρος του Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Harvard και την αίγλη που του προσδίδει η δημοσιογραφική του ιδιότητα. Ενώ το 80% μιας επιτυχημένης επαγγελματικής πορείας το αποδίδει στην ιδιαίτερη ικανότητα (ή δεξιότητα ή προσωπικό χαρακτηριστικό – ανάλογα με το θεωρητικό μοντέλο που την ερμηνεύει), στη Συναισθηματική Νοημοσύνη.Ωστόσο, αυτή η δυσανάλογη ποσόστωση υπέρ του συναισθήματος, 80% προς 20%!,  προκαλεί… έκπληξη, ανησυχία, πιθανόν και δέος! (σε  μένα τουλάχιστον).   Μια έννοια «νεογνό», επιχειρεί να υποβαθμίσει – σχεδόν να εκτοπίσει – μια ικανότητα που οφείλεται στη λειτουργία του μισού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, αυτού της λογικής, ώστε να αλλάξει την πορεία και τη σκέψη της εργασιακής και εργοδοτικής κουλτούρας αιώνων, και να τη στρέψει προς την κατεύθυνση της επένδυσης εκατομμυρίων σε ενδο-επιχειρησιακά προγράμματα για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση του προσωπικού κάθε ιεραρχικής βαθμίδας, καθώς και προς την αλλαγή του τρόπου επιλογής και κριτηρίων πρόσληψης του ανθρώπινου δυναμικού; Το EQ αντεπιτίθεται στο IQ,  επαναστατεί, εκρήγνυται ως καταπιεσμένη λάβα 2.500 χρόνων; Το συναίσθημα… στα όπλα;

Το πλέον αισιόδοξο και ελπιδοφόρο μήνυμα που ευαγγελίζεται ο Goleman είναι ότι όλες οι συναισθηματικές ικανότητες και δεξιότητες που συνιστούν τη συναισθηματική νοημοσύνη υπόκεινται σε μάθηση και διδασκαλία και ότι η συναισθηματική επάρκεια του ατόμου –που οδηγεί στην άριστη εργασιακή επίδοση- είναι μια μαθημένη δυνατότητα, σε αντιδιαστολή με την άποψη ότι το νοητικό δυναμικό που φέρει ο άνθρωπος με τη γέννησή του παραμένει σταθερό κατά τη διάρκεια της ζωής του. (Οι πιο πρόσφατες μελέτες, βέβαια, καταδεικνύουν ότι και το νοητικό δυναμικό ενισχύεται μέσω της μάθησης και της εκπαίδευσης – και αλίμονο για την εκπαίδευση, αν δεν ήταν έτσι).

Είναι λογικό να σκεφτούμε ότι εφόσον η επεξεργασία του συναισθήματος αποτελεί μια διεργασία του νου -δηλαδή είναι μια νοητική ικανότητα- η νοημοσύνη δεν μπορεί παρά να είναι ικανότητα «εκ των ων ουκ άνευ» και δεν μπορεί να της αποδίδεται μέρισμα μόνον 20% για τη συμβολή της στην επιτυχία του ατόμου. Κι αυτό γιατί, εφόσον για την αναγνώριση, την κατανόηση, την εκτίμηση και τη χρήση των πληροφοριών που μεταφέρουν τα συναισθήματα, είναι απαραίτητη η συνεργασία και η σύμπραξη και των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου, του λογικού και του θυμικού, συμπεραίνουμε ότι αυτά τα δύο συστατικά της ανθρώπινης υπόστασης θα πρέπει να λειτουργούν ισότιμα και ισοδύναμα. Συνεπώς, στην κρίση για την επιλογή του ανθρώπινου δυναμικού είναι χρήσιμο και σχεδόν επιβάλλεται να προσμετρούνται ακριβοδίκαια οι δυο λειτουργίες, κατά 50%-50%.

Ούτε η λογική ούτε το συναίσθημα, μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά χωρίς το άλλο. Δεν υπάρχει αδύναμος κρίκος, ούτε «αντίπαλο δέος» της μιας λειτουργίας προς την άλλη γιατί… «Η λογική, όταν κυβερνά μόνη της, είναι μια περιοριστική δύναμη» (Χαλίλ Γκιμπράν) και «Η λογική έχει τους λόγους της, που η καρδιά δεν ξέρει» (Μπλεζ Πασκάλ). 

*Η Εύη Ροδά είναι Εκπαιδευτικός, πτυχιούχος Νομικής ΑΠΘ, MSc στην Εκπαιδευτική Διοίκηση και Ηγεσία από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και τελειόφοιτη του Προγράμματος Εξειδίκευσης στη Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό από την ΑΣΠΑΙΤΕ. e-mail: rodaevi@gmail.com