Σαν σήμερα, στις 19 Φεβρουαρίου 1473, γεννήθηκε στο Τορν της Πρωσίας, ο Nικόλαος Κοπέρνικος (Nikolaus Kopernikus). Αναγεννησιακός μαθηματικός και αστρονόμος, ο οποίος διατύπωσε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος, τοποθετώντας τον Ήλιο και όχι τη Γη στο κέντρο του
Συνοπτική σκιαγράφηση των υποθέσεων σχετικά με τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων (Commentariolusj
Νικόλαου Κοπέρνικου, Opere, επιμέλεια Francesco Barone, Τορίνο, UTET-1979 Το σύντομο κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από τη Μικρή Ερμηνευτική Πραγματεία ίCommentariolus), μία περίληψη του διάσημου De revolutionibus orbium coelestium.
Εκεί, εμπεριέχονται τα θεμέλια του νέου αστρονομικού συστήματος που επεξεργαζόταν ο Κοπέρνικος, με τη μορφή επτά αξιωμάτων, Η βασική αρχή είναι η υπόθεση της ομοιομορφίας και κυκλικότητας των ουράνιων κινήσεων, ξεκινώντας από την προϋπόθεση, την οποία ο Κοπέρνικος μοιράζεται με την αρχαία αστρονομία, της τελειότητας του ουράνιου κόσμου.
Βλέπω πως οι πρόγονοί μας έχουν αναγνωρίσει έναν μεγάλο αριθμό ουράνιων σφαιρών, κυρίως για να διασφαλίσουν, σύμφωνα με την αρχή της ομοιομορφίας, τις προφανείς κινήσεις των άστρων. Μάλιστα, τους φαινόταν εξόχως παράλογο πως ένα απολύτως στρογγυλό ουράνιο σώμα δεν θα κινείτο πάντα ομοιόμορφα. Όμως είχαν αντιληφθεί πως λόγω σύστασης και σύζευξης των κανονικών κινήσεων, ένα σώμα μπορούσε να μοιάζει πως κινείται προς κάποια κατεύθυνση. Και αυτό ο Κάλλιππος και ο Εύδοξος δεν μπόρεσαν να το λύσουν με τη χρήση των ομόκεντρων κύκλων, ούτε μέσω αυτών να αντιληφθούν όλα τα φαινόμενα της κίνησης των περιπλανώμενων άστρων, όχι μόνο όσων μελετούν την εξέλιξή τους, αλλά και λόγω του γεγονότος πως αυτά κάποιες φορές μοιάζουν να ανεβαίνουν προς τα πάνω, άλλες φορές να κατεβαίνουν, και αυτό είναι κάτι ανεξήγητο για το ομοκεντρικό σύστημα. Γι’ αυτό, η καλύτερη ιδέα φαίνεται πως ήταν η εξήγηση όλων αυτών με έκκεντρα και επίκυκλους, και σε αυτό συμφώνησε επιτέλους η πλειονότητα των μελετητών.
Ωστόσο, αυτό που κληροδοτήθηκε από τον Πτολεμαίο και πολλούς άλλους εδώ κι εκεί για ανάλογα θέματα αν και ήταν μαθηματικώς αποδεκτό, εξακολουθούσε εντούτοις να αποτελεί πηγή αμφιβολιών και δυσκολίας. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν ήταν αρκετό και χρειάζονταν κάποιοι εξισωτικοί κύκλοι (Makis), με τους όποιους ωστόσο φαινόταν πως ο πλανήτης δεν κινείται με τρόπο ομοιόμορφο, ούτε στη σπερματική του σφαίρα ούτε από το κέντρο του. Γι αυτό η εξήγηση αυτή δεν φαινόταν αρκετά ολοκληρωμένη, ούτε αρκετά συμβατή με ένα ορθολογικό κριτήριο.
Ηλιοκεντρικό σύστημα (Νικόλαος Κοπέρνικος, 1543).
Έχοντάς το, λοιπόν, συνειδητοποιεί συχνά αναρωτιόμουν αν κατά τύχη θα μπορούσε να βρεθεί ένα πιο ορθολογικό σύστημα κύκλων με τους οποίους να μπορούσε να εξηγηθεί οποιαδήποτε φαινομενική ποικιλομορφία· δηλαδή, κύκλοι που να κινούνται γύρω από τον ίδιο τους τον εαυτό με κίνηση ομοιόμορφη, όπως απαιτεί ο κανόνας της απόλυτης κίνησης. Και αφού είχα αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα οπωσδήποτε πολύ δύσκολα και σχεδόν άλυτο, μου ήρθε επιτέλους στο μυαλό το πώς θα μπορούσε να λυθεί με τρόπους λιγότερο περίπλοκους και πιο βολικούς από τους προηγούμενους, υπό τον όρο πως θα γίνονταν παραδεκτές κάποιες υποθέσεις ή, όπως τα λέμε, αξιώματα, που είναι κατά σειρά, τα εξής:
Πρώτο αξίωμα: Δεν υπάρχει μόνο ένα κέντρο για όλους τους ουράνιους κύκλους ή σφαίρες.
Δεύτερο αξίωμα: Το κέντρο της γης δεν είναι το κέντρο του κόσμου, αλλά μόνο το κέντρο της βαρύτητας και της σεληνιακής σφαίρας.
Τρίτο αξίωμα: Όλες οι σφαίρες περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο, ο οποίος, επομένως, είναι στο μέσο όλων ως εκ τούτου, ο ήλιος είναι το κέντρο του κόσμου.
Τέταρτο αξίωμα: Η σχέση της απόστασης ανάμεσα σε ουρανό και γη με το ύψος του ουράνιου θόλου, είναι τόσο μικρότερη από αυτήν ανάμεσα στην ακτίνα της γης και την απόστασή της από τον ήλιο, που, σε σύγκριση του ύψους του ουράνιου θόλου, μία τέτοια απόσταση είναι ανεπαίσθητη.
Πέμπτο αξίωμα: Όποια κίνηση εμφανίζεται στο ουράνιο στερέωμα δεν ανήκει σε αυτό, αλλά στη γη. Επομένως η γη, με τα παρακείμενα στοιχεία, εκτελεί με μία ημερήσια κίνηση μία ολόκληρη περιστροφή γύρω από τους σταθερούς πόλους της, ενώ ο ουράνιος θόλος παραμένει ακίνητος, αμετάβλητος προς τον θεμελιώδη ουρανό.
Έκτο αξίωμα: Οποιαδήποτε κίνηση μας φαίνεται πως κάνει ο ήλιος, δεν είναι δική του, αλλά εξαρτάται από τη γη και τη δική μας σφαίρα, μαζί με την οποία εμείς περιστρεφόμαστε γύρω από τον ήλιο, όπως οποιοσδήποτε άλλος πλανήτης, και έτσι η γη κάνει περισσότερες κινήσεις.
Έβδομο αξίωμα: Οι πλανήτες φαίνεται να κάνουν μία κίνηση παλινδρομική και μία κίνηση άμεση- αυτό στην πραγματικότητα δεν εξαρτάται από αυτούς, αλλά από τη γη- επομένως, η κίνηση μόνο αρκεί για να εξηγήσει πολλές ουράνιες ανωμαλίες.
Θέτοντας τόσο πολλές προϋποθέσεις, ήθελα να δείξω εν συντομία πώς μπορεί να διατηρηθεί σωστά η ομοιομορφία των κινήσεων. […] Εξηγώντας τους κύκλους, θα δείξουμε εδώ τις μετρήσεις των ακτινών των σφαιρών, από τις οποίες ακόμα και κάποιος που δεν είναι καθόλου γνώστης των μαθηματικών θα καταλάβει εύκολα το πώς ένα τέτοιο σύστημα κύκλων συνδέεται τόσο με τα αριθμητικά δεδομένα των υπολογισμών όσο και με τις παρατηρήσεις.
Επομένως, αυτή η σημαντικότατη απόδειξη γίνεται επίσης αποδεκτή στην εξήγησή μου για τους κύκλους, ώστε να μην πιστέψει κανείς πως εγώ, μαζί με τους Πυθαγορείους, διατύπωσα τυχαία την κινητικότητα της γης.
Η ιστορία της φιλοσοφίας – Umberto Eco, Riccardo Fedriga
