Τα ζάρια είναι αδιάφορα. Όχι όμως και η ζαριά.

«Τα υλικά πράγματα είναι αδιάφορα, αλλά η χρήση τους δεν είναι αδιάφορη. Πώς λοιπόν θα διαφυλάξει κάποιος τη σταθερότητα μαζί και την ηρεμία, και συγχρόνως το πνεύμα της προσοχής που είναι μακριά από το αστόχαστο και το νωχελικό; Αν μιμείται αυτούς που παίζουν τα ζάρια. Οι υπολογισμοί είναι αδιάφοροι, τα ζάρια είναι αδιάφορα. Πώς ξέρω τι πρόκειται να πέσει; Δική μου δουλειά είναι να χρησιμοποιώ με προσοχή και τέχνη τη ζαριά που έπεσε.

Έτσι λοιπόν και στη ζωή το κυριότερο καθήκον είναι το εξής: να ξεχωρίζεις τα πράγματα, να τα διακρίνεις και να λες: ‘Τα εξωτερικά πράγματα δεν εξαρτώνται από μένα. Η βούληση εξαρτάται από μένα. Πού θα αναζητήσω το καλό και το κακό; Μέσα μου, σ’ αυτά που είναι δικά μου’». Επίκτητος, Διατριβαί, 2.5. 1-5

Ο Στωικισμός δεν παίζει ζάρια. Ο Στωικός εδώ και αιώνες ζει μέσα σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, γεμάτο πολέμους και λοιμούς. Τώρα όμως είναι η ευκαιρία του να ζήσει μια ζωή, που μόνο εύκολη δεν είναι (και πότε ήταν;). Για να τη ζήσει κάνει τη διάκριση σε όσα μπορεί να αλλάξει και σε όσα όχι. Σε αυτά που είναι στον έλεγχό του και σε εκείνα που είναι έξω από αυτόν. Και αυτά που είναι στον έλεγχό του είναι τα σημαντικότερα, όλα τα άλλα είναι από κακά έως αδιάφορα. Αυτό δεν σημαίνει ότι αδιαφορεί για τον κόσμο γύρω του. Ανήκει σ’ αυτόν. Είναι μέλος του.

«Από τα ξένα, όμως, μην πεις ποτέ ότι είναι καλό ούτε κακό, ούτε ωφέλεια ούτε ζημία ούτε τίποτε άλλο από αυτά.

Και λοιπόν; Πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με αδιαφορία; Όχι βέβαια. Γιατί αυτό, πάλι, είναι κακό για τη βούληση, κι έτσι αντίθετο με τη φύση. Αλλά πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με προσοχή, γιατί η χρήση τους δεν είναι αδιάφορη, και συγχρόνως με σταθερότητα και ηρεμία, γιατί η ύλη είναι αδιάφορη. Αφού, όπου υπάρχει ενδιαφέρον, εκεί δεν μπορεί κανείς ούτε να μ’ εμποδίσει ούτε να με αναγκάσει. Ενώ, όπου μ’ εμποδίζουν και με εξαναγκάζουν, η επίτευξη εκείνων των πραγμάτων δεν εξαρτάται από εμένα, και δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό˙ η χρήση τους, όμως, είτε κακή είτε καλή, εξαρτάται από εμένα.» Επίκτητος, Διατριβαί, 2.5.5-9

Ο άνθρωπος όμως αντιδρά σαν να γεννήθηκε χθες. Δεν παύει να εκπλήσσεται με ό,τι συμβαίνει γύρω του, κατηγορώντας αυτά που του συμβαίνουν, τα γεγονότα. Όλα στέκονται εμπόδιο στην ευζωία του. Όλα θα ήταν αλλιώς, αν αποφάσιζε ο ίδιος για αυτά. Ακόμη και για τους άλλους και τις πράξεις τους ή για τα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο. Ωστόσο, τίποτε δεν εκπλήσσει τον Στωικό. Όλα μπορούν να συμβούν. Η σταθερότητα είναι η αλλαγή.

«Πόσο αστείος και παράξενος όποιος εντυπωσιάζεται με τα συμβάντα της ζωής.» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 12.13

Για τους Στωικούς, η ζωή είναι μια μπάλα. Η μπάλα είναι το μέσον για να παίξεις το παιχνίδι. Αλλά το πώς θα παίξεις εξαρτάται από εσένα:

«Αυτό θα δεις να κάνουν και αυτοί που παίζουν επιδέξια τη μπάλα. Κανείς απ’ αυτούς δεν ενδιαφέρεται για την μπάλα σαν για κάτι καλό ή κακό, αλλά για το πώς να την ρίχνουν και πώς να την πιάνουν. Σ’ αυτό, λοιπόν, φαίνεται η ευρυθμία, σ’ αυτό η τεχνική, η ταχύτητα, η σωστή πρόβλεψη […] Επομένως, και ο Σωκράτης ήξερε να παίζει μπάλα.» Επίκτητος, Διατριβαί, 2.5.15-18

Το να ζεις από μόνο του απαιτεί τρομερό θάρρος σε όλες τις εποχές της ανθρωπότητας, υπό όλες τις συνθήκες. Η δύναμη των αιώνων του Στωικισμού είναι η σύλληψη της ιδέας του ελέγχου του ηγεμονικού, δηλαδή του νου.

«Τα πράγματα από μόνα τους στέκονται έξω από την πόρτα, και δεν έχουν ιδέα μήτε αποφαίνονται για τον εαυτό τους. Ποιος αποφαίνεται γι’ αυτά; Το ηγεμονικόν.» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 9.15

Το ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα γεγονότα δεν είναι παραίτηση. Είναι η ευθύνη του να αλλάξουμε το πιο σημαντικό και το πιο δύσκολο. Τον εαυτό μας. Το να κατηγορούμε τους άλλους ή τα γεγονότα, διαχωρίζοντας από το σύνολο τον εαυτό μας, δεν είναι η Στωική στάση. Ο Στωικός ζει μέσα στον κόσμο, σε αρμονία με τη φύση, δηλαδή ως έλλογο ον. Η ανθρώπινη φύση έχει περισσότερες ευθύνες, γιατί ελέγχει τα πάθη, εξουσιάζει τη διάνοια:

«Η Φύση του σύμπαντος έχει πλάσει τα έλλογα όντα το ένα για χάρη του άλλου ώστε να ωφελούνται αμοιβαία, το καθένα κατά την αξία του, και όχι να βλάπτονται.» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 9.1

Ο άνθρωπος αποτελεί μέρος του σύμπαντος, αλλά είναι έλλογο ον, δεν αφήνεται να παρασυρθεί από τα γεγονότα. Τα ζάρια είναι αδιάφορα, το ίδιο και η μπάλα. Το πώς θα παίξει το παιχνίδι ωστόσο είναι στο χέρι του, στις αποφάσεις που θα πάρει, στις επιλογές που θα ακολουθήσει. Ο έλεγχος του ηγεμονικού, της διάνοιας, είναι η μόνη σταθερότητα στην θύελλα της ζωής. Λοιμοί υπήρχαν και θα υπάρχουν. Αλλά δεν είναι το χειρότερο.

«Ή μήπως προτιμάς να επιμένεις στην κακία και δεν σ’ έπεισε ως τώρα η πείρα σου να αποφύγεις τον λοιμό; Γιατί ο αφανισμός της διάνοιας είναι πολύ χειρότερος από την κακή ποιότητα και αλλοίωση του αέρα γύρω μας: τούτος εδώ προσβάλλει τα ζωντανά ως ζωντανά˙ ενώ ο πρώτος προσβάλλει τους ανθρώπους ως ανθρώπους.» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 9.2

Ζούμε σε δύσκολες εποχές. Αλλά δυσκολότερες τις κάνει ο εφησυχασμός που οδηγεί στην έκπληξη. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, δεν μπορούμε να φανταστούμε το μέλλον. Αλλά πρέπει να ζήσουμε στο παρόν, ενσυνείδητα. Ο κόσμος θα συνεχίσει να υπάρχει χωρίς εμάς, αλλά εμείς δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτόν. Η ζωή είναι εδώ. Και εμείς πρέπει να παίξουμε μπάλα. Επιδέξια.