Του Θανάση Δεληγιάννη*

Οι Ανοικτοί Εκπαιδευτικοί Πόροι (Open Educational Resources, OER) είναι εκπαιδευτικό υλικό που είναι διαθέσιμο σε οποιονδήποτε, χωρίς κόστος και με ανοικτή άδεια. Επιτρέπει στους χρήστες του να το χρησιμοποιήσουν, να το διαμορφώσουν και να το αναδιανείμουν με λίγους ή καθόλου περιορισμούς. Οι αρχικοί δημιουργοί τέτοιων υλικών, που μπορεί να περιλαμβάνουν διαφάνειες παρουσίασης, podcasts, εικόνες, σχέδια μαθήματος, βίντεο διαλέξεις, χάρτες, φύλλα εργασίας, ακόμη και ολόκληρα εγχειρίδια, έχουν παραιτηθεί τουλάχιστον από μέρος των πνευματικών τους δικαιωμάτων, συνήθως μέσω νομικών εργαλείων, όπως είναι οι άδειες Creative Commons (CC).

Οι ανοικτοί εκπαιδευτικοί πόροι προσφέρουν τη δυνατότητα μιας περισσότερο ισότιμης πρόσβασης στη γνώση και στην εκπαίδευση καθιστώντας ευρέως διαθέσιμους ποιοτικούς και προσιτούς μαθησιακούς πόρους σε μια εποχή όπου τα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως αντιμετωπίζουν αυξανόμενες προκλήσεις.

Πηγή: Georgia State University | University Library | CC BY NC

Η σημαντική διάθεση των πολιτών να συμμετέχουν στην εκπαίδευση σε μια χρονική περίοδο που παρατηρείται περιορισμένη ανάπτυξη ή ακόμη και μείωση στους οικονομικούς πόρους που διατίθενται για αυτή, κάνει σημαντική την εξέλιξη συστημάτων που υποστηρίζονται από την διαθέσιμη τεχνολογία και επιτρέπουν, με οργανωμένο και εσκεμμένο τρόπο, την ικανοποίηση των αναγκών μιας μεγαλύτερης ποικιλίας διαδικασιών διδασκαλίας και εκμάθησης σε τυπικά ή μη-τυπικά πλαίσια. Οι ανοικτοί εκπαιδευτικοί πόροι εδώ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση από μη βιώσιμες, παγιωμένες πρακτικές υποστηρίζοντας διαδικασίες κοινωνικού πειραματισμού, ανάπτυξης πρωτοτύπων δράσεων και κλιμάκωσης αυτών.

Υπό προϋποθέσεις τέτοιες πρακτικές μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση συνεργατικών κοινοτήτων μέσω παραδειγμάτων συμμετοχικής καινοτομίας που πηγάζουν από τη βάση. Οι συμμετέχοντες ανακτούν τον έλεγχο των κοινών μέσω νέων μορφών αυτο-οργάνωσης αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τεχνολογίας και των πλατφορμών προς μια ουσιαστικά συλλογική ή κατανεμημένη οικονομία.

Εφαρμόζοντας ανοιχτές άδειες στο εκπαιδευτικό υλικό παρέχεται παράλληλα η δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να συνεργαστούν για να οικοδομήσουν υλικά ειδικά για τους μαθητές τους. Η δημιουργία OER επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να εργαστούν από κοινού, να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ των υλικών τους και να δημιουργήσουν κοινότητες υποστήριξης που περιλαμβάνουν την ενεργή συμμετοχή μαθητών και φοιτητών σε ρόλους δημιουργού και δασκάλου. Μπορούν επίσης να ενημερώσουν αυτά τα υλικά και να μοιραστούν αυτές τις αλλαγές με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας, κρατώντας το περιεχόμενο έγκαιρο, αξιόπιστο και ακριβές.

Προς αυτή την κατεύθυνση πολλές κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει προσπάθειες για την υιοθέτηση πρακτικών ανάπτυξης και χρήσης OER. Αρκετές από αυτές επιλέγουν να τις εντάξουν στα σχέδια δεσμεύσεων ανοικτής διακυβέρνησης που υποβάλλουν στα πλαίσια της Συμμαχίας για την Ανοικτή Διακυβέρνηση (Open Government Partnership).

Έτσι, η Βραζιλία σκοπεύει να δημιουργήσει ένα νέο μοντέλο αξιολόγησης, αγοράς, προώθησης και διανομής ανοικτών Ψηφιακών Εκπαιδευτικών Πόρων (RED) ώστε να αναγνωριστεί και να αξιοποιηθεί η πολυφωνία και η ποικιλομορφία της εκπαίδευσης της χώρας.

Η Σλοβακία σχεδιάζει να εφαρμόσει άδειες CC-BY για επιλεγμένα έργα που δημοσιεύονται στο Κεντρικό Μητρώο Διατριβών. Δεσμεύτηκε επίσης να συνεργαστεί με όσους εταίρους έχουν παράσχει εκπαιδευτικούς πόρους στο Υπουργείο Παιδείας μετά το 2008 ώστε να διατεθούν αυτοί με άδεια CC-BY.

Οι Η.Π.Α θα δημοσιεύσουν βέλτιστες πρακτικές και εργαλεία για οργανισμούς που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη έργων ανοικτής αδειοδότησης και αναλύουν πώς μπορούν να ενσωματώσει κανείς ανοιχτές άδειες σε έργα από τεχνική και νομική σκοπιά.

Στην Αυστραλία δημιουργήθηκε μια ψηφιακή εργαλειοθήκη για την παραγωγή OER ώστε να υποστηρίξει την προσπάθεια υιοθέτησης ανοικτής εκπαίδευσης στις βαθμίδες εκπαίδευσης της χώρας. Η εργαλειοθήκη αυτή βοηθά τους εκπαιδευτικούς τόσο στην διαδικασία παραγωγής του υλικού όσο και στην λήψη αποφάσεων σχετικά με την ανοικτή χορήγηση αδειών χρήσης των υλικών και των υπηρεσιών ηλεκτρονικής εκπαίδευσης.

Η Ελλάδα αποτελεί ίσως την μοναδική περίπτωση χώρας στην οποία η προσήλωση στους Ανοικτούς Εκπαιδευτικούς Πόρους είναι κατοχυρωμένη νομοθετικά, καθώς στην αποστολή των ΑΕΙ περιλαμβάνεται πλέον η ανάπτυξη κοινών, ανοικτών πόρων στην εκπαίδευση, την έρευνα, την τεχνολογία και τον πολιτισμό (αρ.4, Ν.4485/2017: Οργάνωση και Λειτουργία της Ανώτατης Εκπαίδευσης).

Η χώρα έχει επίσης δεσμευθεί για τη δημιουργία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης που θα είναι προσβάσιμη από το κοινό και θα περιλαμβάνει OER. Το Υπουργείο Παιδείας στοχεύει ακόμη σε μια νέα διαδικασίας προμηθειών που θα επιτρέπει σε όλους τους εκπαιδευτικούς πόρους σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης να είναι αδειοδοτημένοι με Creative Commons. Διαπιστώνεται χαρακτηριστικά πως “το μεγαλύτερο μέρους του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιμοποιείται στα δημόσια ιδρύματα, χρηματοδοτείται 100% από δημόσιους πόρους και επομένως, θα πρέπει να είναι διαθέσιμο για δημόσια επαναχρησιμοποίηση, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα ανοιχτά δεδομένα”.

Σε αυτή την κατεύθυνση, πέρα από τα ήδη σε χρήση συστήματα (Φωτόδενδρο, Αίσωπος) συνέβαλε θετικά η δημιουργία του αποθετηρίου «Κάλλιπος», ενός ιστοτόπου συλλογής συγγραμμάτων, βοηθημάτων και μαθησιακών αντικειμένων. Οι συγγραφείς συγγραμμάτων του αποθετηρίου επιλέγουν μία από τις προτεινόμενες άδειες ανοικτού περιεχομένου Creative Commons προκειμένου να διατεθεί το έργο τους ελεύθερα στους χρήστες. Ιδιαίτερη σημασία έχει η επιλογή της οργάνωσης του υλικού ανάλογα με τον τύπο του (κεφάλαιο συγγράμματος, βίντεο, εικόνα, άσκηση) ώστε να διευκολύνεται η εύρεση και η επανάχρησή του.

Παρά αυτά τα θετικά βήματα, τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας, παραμένουν σημαντικά ζητήματα σχετικά με την ανάπτυξη και την χρήση των OER. Τα περισσότερα μέλη της εκπαιδευτικης κοινότητας αντιλαμβάνονται τους OER ως τρόπο προώθησης ανοικτών και ευέλικτων ευκαιριών μάθησης, βελτίωσης της πρόσβασης σε ποιοτικούς πόρους και ενίσχυσης της αποτελεσματικότητάς τους. Οι OER είναι επίσης συμβατοί με την ουσία της επιστημονικής πρακτικής όπου η διαφανής και ανοιχτή ανταλλαγή γνώσης όπως και η επαναχρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας είναι ζωτικής σημασίας. Παρόλα αυτά δράσεις ενημέρωσης εκπαιδευτικών και μαθητών για την χρησιμότητα των πόρων αυτών στην καθημερινή διδακτική πρακτική θα ήταν ωφέλιμες και θα βοηθούσαν στην επέκταση της χρήσης των OER σε σενάρια μη τυπικής εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης.

Είναι επίσης απαραίτητο να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα τεχνικών δεξιοτήτων για ανάπτυξη τέτοιων πόρων. Σε αυτή την κατεύθυνση η ενίσχυση των ικανοτήτων των βασικών ενδιαφερομένων μέσα από την παροχή οδηγών και εργαλειοθηκών, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι χρήσιμη.

Σημαντική τέλος είναι η έλλειψη κινήτρων για τους εκπαιδευτικούς που αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια στην ανάπτυξη OER χωρίς πολλές φορές κάποια υποστήριξη από τη διοίκηση. Η ανταμοιβή για την ανάπτυξη OER δεν θα πρέπει κατά ανάγκη να είναι οικονομική. Η παραγωγή τέτοιων πόρων θα μπορούσε να θεωρηθεί όμως πολύτιμο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας και να πλαισιώσει τις παραδοσιακές μορφές συνεισφοράς όπως η συγγραφή μελετών και άρθρων, ή η ανάπτυξη καινοτομίας.

###

Στο άρθρο έγινε χρήση περιεχομένου που διατίθεται με άδεια CC BY από την ΕΕΛΛΑΚ.

* Πολιτικός επιστήμονας, εθνικός ερευνητής του Ανεξάρτητου Μηχανισμού Αναφοράς της Συμμαχίας για την Ανοικτή Διακυβέρνηση (IRM OGP)