Ευθυτενής, χαµογελαστός, µε το ζωηρό βήμα του ανθρώπου που δεν θα κάνει πίσω εάν βρεθεί μπροστά σε εμπόδια, ο Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, ο διεθνούς ακτινοβολίας ακαδημαϊκός, φθάνει στο εστιατόριο «Αγορά» στους Αμπελοκήπους, όπου είχαμε ορίσει να συναντηθούμε, δυο βήματα από το σπίτι όπου έζησε ως φοιτητής Ιατρικής και αποτελεί εδώ και χρόνια το ιατρείο του. Εκεί δέχεται έως σήμερα τους ασθενείς του ο άνθρωπος που εξέλιξε την Ανοσολογία στην Ελλάδα και είναι αυθεντία στο σύνδρομο Sjögren και στις αυτοάνοσες ρευματικές παθήσεις. Εντεκα χρόνια μετά την αφυπηρέτησή του από την Ιατρική Αθηνών, συνεχίζει τη δραστηριότητά του ως κλινικός γιατρός, ερευνητής, μέντορας.
Εχει μόλις εκδοθεί στα αγγλικά η αυτοβιογραφία του, «Passion for Excellence. My Lifelong Journey into Medicine and Public Service», από τον οίκο Springer Biographies, και μιλάμε γι’ αυτήν. Είναι ένας παθιασμένος «μαραθώνιος για την αριστεία». Η γλαφυρή περιγραφή μιας ζωής πολυκύμαντης και εξέχουσας επιστημονικά στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα, με πιστή παράθεση και των θετικών και των αρνητικών συμβάντων, τραγελαφικών γεγονότων, πικρών ή δύσκολων στιγμών, φαύλων καταστάσεων, συναλλαγών, συμπαιγνιών. «Πιστεύω ότι πρέπει κανείς να απλώνει τα βρώμικα ρούχα δημοσίως. Αν εκτεθούν οι κακές συμπεριφορές, ίσως μπορέσουμε να διορθωθούμε».
Ο λόγος του είναι γρήγορος και ευθύβολος, με την αμεσότητα εκείνου που δεν νοιάζεται αν θα ενοχλήσει, αν θα ξεβολέψει, αν θα δημιουργήσει εχθρούς, χωρίς περιστροφές, καλλωπισμούς, τυπικότητες, αλλά σε τόνο απροσχεδίαστα φιλικό. «Λέω την αλήθεια χωρίς να νοιάζομαι για τις επιπτώσεις, δεν μασάω τα λόγια μου. Είμαι politically incorrect».
Δύο προβλήματα, λέει, «δεν αφήνουν τα πανεπιστήμια να προοδεύσουν. Η ενδογαμία, η προαγωγή εκ των έσω, το όχι στο νέο αίμα· ο λέκτορας θα καταλήξει καθηγητής, σαν δημόσιος υπάλληλος. Τόσο διότι πάσχουμε από ξενοφοβία όσο και γιατί κάναμε λάθη. Φέραμε από το εξωτερικό ανθρώπους πολύ ώριμους, κουρασμένους, που δεν παρήγαγαν πλέον. Στην Ελλάδα για να επιτύχεις κάτι πρέπει να δουλέψεις πολύ, αν έρθεις 60 χρόνων δεν ωφελεί. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ο νεποτισμός. Οι μηχανορραφίες που επιτρέπουν στους απογόνους ή συγγενείς καθηγητών να καταλάβουν πανεπιστημιακή θέση. Ορισμένοι το αξίζουν, όμως δεν αποτελούν τον κανόνα. Ερευνα στην Ιατρική Αθηνών έδειξε ότι 55% των 140 ομότιμων ή ενεργών καθηγητών είχαν συγγενή σε πανεπιστημιακή θέση! Δεν γίνεται να κρατάς στο πανεπιστήμιο κάποιον που δεν παράγει. Η αξιολόγηση πρέπει να εφαρμοστεί παντού, όσο γίνεται πιο αντικειμενική και σκληρή. Οχι για να τιμωρηθούμε, αλλά για να βελτιωθούμε. Ευτυχώς άρχισε η αξιολόγηση στα ινστιτούτα. Χαίρομαι ιδιαιτέρως, αν και το ελληνικό δαιμόνιο παρεμβαίνει παντού».
Πιστεύω ότι πρέπει κανείς να απλώνει τα βρώμικα ρούχα δημοσίως. Αν εκτεθούν οι κακές συμπεριφορές, ίσως μπορέσουμε να διορθωθούμε.
Οπως σημειώνει, «προσωπικά δεν δηλώνω ποτέ καθηγητής, μόνο γιατρός – ακαδημαϊκός, αν και είμαι επίτιμος καθηγητής στα Γιάννενα, στην Αθήνα, στην Αλεξανδρούπολη. Θέλω να δώσω το μήνυμα ότι ο τίτλος έχει απαξιωθεί στην Ελλάδα».
Η ρίζα του κακού στο ΕΣΥ; «Βρίσκεται στο ότι ο γιατρός δεν αμείβεται ικανοποιητικά. Ετσι, αυτός που δεν έχει αξιοπρέπεια, θα απλώσει το χέρι για το “μαύρο” χρήμα. Το κράτος κάνει ότι πληρώνει και ο γιατρός κάνει ότι δουλεύει. Θα εργαστεί μόνο αν τα πάρει. Βέβαια υπάρχουν πολλοί αφοσιωμένοι γιατροί που δουλεύουν αγογγύστως μόνο με τον μισθό. Το “φακελάκι” θα θεραπευτεί με έλεγχο και καλή αμοιβή. Είχα προτείνει αυτό που γίνεται στο εξωτερικό, να μπορεί ο γιατρός να νοσηλεύει και να χειρουργεί ένα ποσοστό ασθενών ιδιωτικά στο δημόσιο νοσοκομείο, και να αμείβεται, αυξάνοντας τον μισθό του και τα έσοδα του νοσοκομείου. Χωρίς όμως να ατονεί η καλή φροντίδα του ασθενούς που η νοσηλεία του καλύπτεται από το Δημόσιο. Αν οι γιατροί στραφούν στα ιδιωτικά νοσοκομεία, θα τους βλέπεις στα δημόσια ελάχιστες ώρες. Για να φτιάξεις ένα ζωντανό σύστημα υγείας θα πρέπει να κρατήσεις τον γιατρό στο δημόσιο νοσοκομείο με μια επιπλέον ιδιωτική αμοιβή. Χωρίς δημόσιο σύστημα υγείας δεν υπάρχει δημοκρατία».
Αρκεί το ατομικό παράδειγμα για την αλλαγή οπτικής γωνίας; «Οχι. Απαιτείται μια κρίσιμη μάζα. Χρειάζονται πολλοί για να αλλάξει μια κατάσταση. Στο Λαϊκό, όπου ήμουν καθηγητής, υπήρχαν τρεις παθολογικές κλινικές, η μία δεν επικοινωνούσε με την άλλη, δεν συμμετείχε στα εκπαιδευτικά της προγράμματα, δεν υπήρχε σύμπνοια. Ο κάθε καθηγητής ήταν ένας διαφορετικός βοσκός με τα δικά του πρόβατα. Θα έπρεπε να ενωθεί το ΕΣΥ με τις πανεπιστημιακές κλινικές και να ακολουθείται ενιαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, να πραγματοποιούνται εθνικές ενιαίες εξετάσεις φοιτητών και ειδικευόμενων. Ομως κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί, διότι τότε οι καθηγητές θα έχαναν τη δύναμή τους. Είναι ένα παιχνίδι εξουσίας».
Ο άριστος γιατρός
Πώς ορίζει την αριστεία; «Αριστος γιατρός είναι εκείνος που έχει ενσυναίσθηση για τον ασθενή, λατρεύει αυτό που κάνει, παρακολουθεί τα ιατρικά τεκταινόμενα κριτικά και παράγει νέα γνώση». Διαθέτουμε πυρήνες αριστείας; «Ναι, πολλούς, που παράγουν σπουδαίο έργο στα ελληνικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια. Αποτελούν τη μειονότητα που κρατάει την Ελλάδα όρθια. Διότι η μετριοκρατία καλά κρατεί, και πολλαπλασιάζεται».
Από τα Ιωάννινα στο Σαν Φρανσίσκο και στην Ακαδημία Αθηνών
Παιδικά χρόνια στα μετεμφυλιακά Ιωάννινα, «οι γονείς μου μού δίδαξαν την αξία της φιλομάθειας, να υπηρετώ την αλήθεια, την αξιοκρατία, την αφοσίωση στο καθήκον». Μύηση στην έρευνα κατά τα φοιτητικά χρόνια, «δούλευα τα καλοκαίρια ως υποβοηθός στο εργαστήριο μικροβιολογίας του νοσοκομείου Χατζηκώστα στα Ιωάννινα, αλλά και ως γιατρός σε ιδιωτική κλινική στην Αθήνα». Αποφοίτηση από την Ιατρική Αθηνών με άριστα, διδακτορικό με άριστα, και μετά εκπαίδευση, κλινική εμπειρία, έρευνα, διδασκαλία στις ΗΠΑ στα πλέον απαιτητικά ιατρικά περιβάλλοντα. «Οι μέντορές μου, Γιάννης Παπαβασιλείου, Χάιμαν Ζίμερμαν στην Ουάσιγκτον, στην ειδικότητα της παθολογίας, Νόρμαν Ταλάλ στο Σαν Φρανσίσκο, όπου ειδικεύτηκα στην ανοσολογία και ξεκίνησα την έρευνα, με βοήθησαν να ωριμάσω επιστημονικά και να λειτουργώ ως γιατρός, δάσκαλος και μελετητής της ανθρώπινης παθολογίας».
Επιστροφή και συνέχιση της έρευνας στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, αναπληρωτής καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Georgetown». Σπουδαία ερευνητικά ευρήματα. Επαναπατρισμός, καθηγητής στη νεοσυσταθείσα Ιατρική Ιωαννίνων, δημιουργία από το μηδέν πρότυπης κλινικής εσωτερικής παθολογίας και ερευνητικού ανοσολογικού εργαστηρίου. «Ασθενείς από όλη τη χώρα έρχονταν να θεραπευτούν εκεί, με επισκέπτονταν διακεκριμένοι καθηγητές από όλο τον κόσμο». Αλλά και «πολλά προβλήματα, καταλήψεις φοιτητών, ανατίναξη του εργαστηρίου μου – πιθανότατα από δυσαρεστημένο υποψήφιο για πανεπιστημιακή θέση».
Στη συνέχεια, μετακίνηση στην Ιατρική Αθηνών, Λαϊκό Νοσοκομείο, διαφορετικές προκλήσεις, δεύτερο κέντρο αριστείας. Πάλη ενάντια στη θεσμική υστέρηση σε δημόσιους οργανισμούς, όπου διετέλεσε πρόεδρος: Επιτροπή κρίσεως βιολογικών ερευνών, επιτροπή για την καθιέρωση λίστας συνταγογραφούμενων φαρμάκων, ΕΟΦ, Εθνική Βιβλιοθήκη. Σωρεία συγγραμμάτων-σταθμών, βραβείων και διακρίσεων. Ανοδος στην κορυφή, ως τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
«Ενα βράδυ, άνοιξη του 1977, καθώς γύριζα από την εφημερία στο νοσοκομείο στην Ουάσιγκτον, είδα φως σε ένα σπιτάκι χειρομαντείας και μπήκα. Η χειρομάντισσα διάβασε την παλάμη και προέβλεψε όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής μου. Μου είπε, “θα πάρεις διαζύγιο. Στα μισά της ζωής σου θα αρρωστήσεις σοβαρά, αλλά θα επιβιώσεις. Επαγγελματικά, θα φτάσεις στην κορυφή”». Βγήκαν όλα αληθινά. «Συνάντησα πολλές δυσκολίες, αλλά εξισορροπήθηκαν από την ευτυχία που ένιωθα θεραπεύοντας ασθενείς, παράγοντας νέα ιατρική γνώση, βλέποντας την ερευνητική μας δουλειά να αναγνωρίζεται και τους φοιτητές μου να ανέρχονται σε υψηλές ακαδημαϊκές θέσεις».
Είμαι Δον Κιχώτης
Ποτέ δεν μετάνιωσε για κάτι που έκανε. «Ημουν αυστηρός και απαιτητικός, με είπαν τυραννικό, υπερβολικά ενθουσιώδη, δογματικό, εκκεντρικό, ακόμη και αιθεροβάμονα. Φοράω αυτούς τους χαρακτηρισμούς ως παράσημα τιμής. Οταν ένα σύστημα είναι σαθρό και επικρατεί ο παραλογισμός, ο λογικός χαρακτηρίζεται παράλογος, όταν η θεσμική συμπεριφορά γίνεται ηθικά προβληματική έχει κανείς το καθήκον να είναι εκκεντρικός ή αιθεροβάμων, ώστε να μείνει μακριά από συμπαιγνίες. Δεν ήταν εύκολη η επιστημονική μου ζωή. Αλλά προτιμώ να με θυμούνται σαν έναν ειλικρινή κριτή, που έκανε τη ζωή δύσκολη σε μερικούς, παρά σαν ένα ήμερο πρόβατο που ακολούθησε την αγέλη». Οπως αναφέρει, «έπρεπε να καταβάλω τεράστιο κόπο προκειμένου να επιτύχω αυτό που στο εξωτερικό πραγματοποιούσα σε χρόνο μηδέν. Θεωρώ ότι είμαι Δον Κιχώτης. Εκπέμπω, αλλά οι άλλοι δεν έχουν δέκτη για να με ακούσουν».
Η συνάντηση
Στο εστιατόριο «Αγορά», εκείνος, λιτοδίαιτος, πήρε µόνο ένα χυµό πορτοκάλι, εγώ µια πράσινη σαλάτα µε χαλούµι. Συζητήσαµε για τα παιδιά του από τον πρώτο του γάµο, για τα οποία είναι περήφανος· τη Νίκη, διακεκριµένη ανοσολόγο βλεννογόνων και διευθύντρια στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, που ζει µε τον σύζυγο και τα παιδιά της στη Βηθεσδά· τον γιο του Θουκυδίδη, µηχανικό, που ασχολείται µε τα κοινά. Μιλήσαµε για τα ταξίδια του σχεδόν σε όλες τις ηπείρους, όπου παρουσίαζε την ερευνητική του δουλειά, για το χόµπι του να συλλέγει έργα ζωγραφικής, την ακατάπαυστη συγγραφή βιβλίων. «Γράφω πολύ εύκολα. Το γράψιµο είναι για µένα εκτόνωση, θεραπεία, µου δίνει την ικανοποίηση ότι προσφέρω, ασχέτως αν όσα γράφω δεν λαµβάνονται πάντα υπόψη».
https://www.kathimerini.gr/opinion/geyma-me-thn-k/562228579/charalampos-moytsopoylos-i-endogamia-pnigei-ta-panepistimia/?fbclid=IwAR2VQnjsAbjeJPpwaTefrMy4bz6KRbAxqhEHtbLrhpou8qVr6w_rxk2VmVI
