Πώς το πρώτο ιδιωτικό πάρκο καινοτομίας της χώρας κατόρθωσε να βάλει τη Λάρισα στον ευρωπαϊκό χάρτη και να δώσει μια νέα πνοή στην καθημερινότητα της πόλης.
Στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου, νοτιοανατολικά του κέντρου της Λάρισας, ανάμεσα σε πολύ στενούς δρόμους με χαμόσπιτα και εγκαταλελειμμένες οικίες, ξεπροβάλλει ένα γκρι, πολύ ψηλό, μακρόστενο κτίριο βιομηχανικού τύπου με μπλε και κίτρινη είσοδο. Στο προαύλιο έχει πολύχρωμες μεταλλικές καρέκλες και τραπεζάκια που παραπέμπουν σε καφέ μουσείου. Από ψηλά, συγκριτικά με το γύρω περιβάλλον, μοιάζει με ένα φουτουριστικό κοντέινερ φερμένο από άλλη διάσταση. Στην πραγματικότητα είναι μια «πύλη» που, αν τη διαβείς, ταξιδεύεις αυτόματα στο μέλλον. Το JOIST, το πρώτο και μοναδικό ιδιωτικό πάρκο μεταφοράς καινοτομίας στην Ελλάδα, με αρχική επένδυση περίπου τριών εκατομμυρίων ευρώ, εγκαινιάστηκε τον περσινό Μάιο. Πρόκειται για ένα δυναμικό, φυσικό και ψηφιακό οικοσύστημα (phygital), που στοχεύει να ενισχύσει την καινοτομία και τη μεταφορά γνώσης μέσω ενός ισχυρού δικτύου σε όλη την Ευρώπη.
Το όνομά του στα αγγλικά σημαίνει «τεγίδα», δηλαδή η δοκός που ενώνει δύο διαφορετικά σημεία. Και αυτό ακριβώς κάνει, λειτουργεί ως ένας αγωγός διασύνδεσης δύο κόσμων. Από τη μία πλευρά συγκεντρώνει την καινοτομία που παράγεται κυρίως στα εγχώρια ερευνητικά ιδρύματα και δευτερευόντως στα ευρωπαϊκά ή διεθνή, χωρίς να περιορίζεται μόνο στις τεχνολογικές εξελίξεις. Από την άλλη πλευρά διοχετεύει την πρωτοποριακή γνώση αφενός σε υφιστάμενες εταιρείες που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες προκλήσεις και δυσκολεύονται να εξελιχθούν, αφετέρου σε ιδιώτες ή ομάδες που θέλουν να στήσουν μια νεοφυή επιχείρηση. Η διασύνδεση επιτυγχάνεται με τη «συστέγαση», είτε με φυσική είτε με ψηφιακή παρουσία, πολλών διαφορετικών ινστιτούτων, εργαστηρίων, ερευνητικών ιδρυμάτων, εταιρειών, μικρών ή μεγάλων, και χώρων εκμάθησης, παραγωγής γνώσης, εργασίας και εκδηλώσεων.
To Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας iED
Όλα ξεκινούν το 2005, όταν ο Λαρισαίος Τάσος Βασιλειάδης, ιδρυτής και εμπνευστής του JOIST, επιστρέφει στη γενέτειρά του μετά την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του θητείας. Με δύο μεταπτυχιακά στις αποσκευές του, ένα στο μάρκετιγνκ και ένα στην εκπαίδευση, και ένα υπό εξέλιξη διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου πάνω στην επιχειρηματικότητα και την εκπαίδευση, αναζητά μια επιχειρηματική ιδέα που θα έχει εξ αρχής κοινωνικό προσανατολισμό. Αποφασίζει λοιπόν να νοικιάσει ένα γραφείο 40 τ.μ. στο κέντρο της πόλης και να ιδρύσει το Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με αποστολή να βοηθήσει ομάδες που βρίσκονταν σε απομακρυσμένες περιοχές να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση.
«Σχεδιάζαμε και υποβάλλαμε προτάσεις σε ευρωπαϊκά προγράμματα, αντλούσαμε χρηματοδότηση και στηρίζαμε τη δημιουργία συνεταιρισμών», σημειώνει ο ίδιος. Ένα πετυχημένο παράδειγμα αποτελεί ο Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Γόννων, ο οποίος κράτησε τις γυναίκες στη μικρή κωμόπολη των Τεμπών και στήριξε την ανάπτυξη της τοπικής κοινότητας. Χρόνο με τον χρόνο το ινστιτούτο μεγαλώνει και εξελίσσεται σε ένα κέντρο αριστείας για θέματα επιχειρηματικότητας. Μάλιστα, στις αρχές της οικονομικής ύφεσης αρχίζει να ασχολείται με την ενδυνάμωση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, τη στιγμή που σχετικές δραστηριότητες είναι άγνωστες στην Ελλάδα.
«Από το 2013 μέχρι σήμερα υλοποιούμε το NASA Space Apps Challenge, έναν διεθνή διαγωνισμό καινοτομίας που δίνει την ευκαιρία σε ελληνικές ομάδες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και να διεκδικήσουν βραβεία. Επίσης, για μία διετία (2017-2019) “τρέχαμε” τα Startup Europe Awards, ενώ για 8η συνεχόμενη χρονιά εξακολουθούμε να είμαστε υπεύθυνοι για την τοπική διοργάνωση του Startup Europe Week», συμπληρώνει ο Τάσος και υπολογίζει ότι το ινστιτούτο έως το 2020 είχε διαχειριστεί έργα αξίας 30 εκατομμυρίων ευρώ.
Σε ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες πριν από επτά χρόνια, ο Τάσος Βασιλειάδης ακούει να συζητιέται ότι η ΕΕ είχε χρήματα να διαθέσει για καινοτομία, αλλά δεν υπάρχουν επιχειρήσεις να τα απορροφήσουν. Έτσι, γεννιέται η ιδέα να φτιάξει έναν μηχανισμό που θα διευκολύνει και θα επιταχύνει την παραγωγή καινοτόμων επιχειρήσεων, μεταφέροντας τη γνώση που «λιμνάζει» στα πανεπιστημιακά εργαστήρια.
Η ζωή τα φέρνει έτσι ώστε να «επιστρέψει» στην αφετηρία του ινστιτούτου, σε έναν ακόμη συνεταιρισμό. Τον Μάρτιο του 2020, την ημέρα του πρώτου λοκντάουν, έχοντας αποκρυσταλλωμένο στο μυαλό του το πλάνο για το JOIST, αγοράζει το κτίριο της Συνεταιριστικής Μεταλλοτεχνουργών Λάρισας.
Η μεταμόρφωση του κτιρίου
Κλειστό για μία διετία, το το αχανές βιομηχανικό κτίριο είχε ακόμη εμπορεύματα κάτω από την τσίγκινη σκεπή του, όπως πόμολα και λογής λογής σίδερα. Το στοίχημα να μετατραπεί αυτός ο χώρος, στον οποίο πραγματοποιούνταν φορτώσεις-εκφορτώσεις, σε ένα σύγχρονο πάρκο επιχειρηματικής καινοτομίας δεν ήταν εύκολο. «Προχωρήσαμε σε ενεργειακή αναβάθμιση με ενεργητικά και παθητικά συστήματα, διατηρήσαμε τον χαρακτήρα του και δώσαμε έμφαση στην κυκλική οικονομία, εφαρμόζοντας ένα εκτενές πρόγραμμα επαναχρησιμοποίησης υλικών», περιγράφει ο αρχιτέκτονας Αντώνης Μόρας και η ομάδα του aether:arch.
Συνολικά, η ανακύκλωση των υλικών ξεπέρασε το 80%. Στο κτίριο των 1.800 τ.μ., όπου διατηρήθηκε μόνο ο σκελετός του, εντοπίζεις πολλά στοιχεία από το πρόσφατο παρελθόν, όπως το γραφείο της ρεσεψιόν, όπου ήταν το καρότσι μεταφοράς σιδήρων, και τα εξωτερικά κουφώματα, που έχουν αξιοποιηθεί ως χωρίσματα αιθουσών. Εκτός από τα φωτοβολταϊκά στη στέγη, τα οποία καλύπτουν το 50% των ενεργειακών αναγκών του JOIST, με πρόβλεψη να επεκταθεί άμεσα για να καταστεί ενεργειακά πράσινο, η βέλτιστη ενεργειακή απόδοση εξασφαλίζεται και από τα συστήματα έξυπνης διαχείρισης. Πάνω από 200 συσκευές, που ρυθμίζουν από τη θερμοκρασία και την υγρασία μέχρι την ασφάλεια και την πρόσβαση, ελέγχονται από το κινητό. «Καταβάλαμε μεγάλη προσπάθεια για να φτιάξουμε ένα έξυπνο κτίριο του οποίου η λειτουργία θα σέβεται το περιβάλλον και θα υποστηρίζει τη δημιουργική συνύπαρξη πολλών διαφορετικών οργανισμών», αναλύει ο Αντώνης Κυρίτσης, αντιπρόεδρος του JOIST, ο οποίος επιτήρησε το πολύπλοκο έργο της κατασκευής.
Το διώροφο κτίριο είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να διευκολύνεται η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους «ενοίκους», να παράγεται νέα γνώση σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους με τον απαραίτητο τεχνολογικό εξοπλισμό –λόγου χάριν τρισδιάστατους εκτυπωτές–, να μπαινοβγαίνουν εταιρείες, όπως παλιότερα μπαινοέβγαιναν τα φορτηγά με τα μέταλλα, για να εισάγεται διαρκώς καινούργια γνώση, και το κυριότερο, να προωθείται η διαδικασία της εξερεύνησης και να τροφοδοτείται με ερεθίσματα η έμπνευση. «Καινοτομία δεν είναι μόνο να εφαρμόσω ό,τι βγαίνει στο κινητό.
Καινοτομία είναι επίσης να μεταφέρω γνώση από έναν κλάδο στον άλλο, πώς μπορώ για παράδειγμα να αξιοποιήσω ένα ψηφιακό παιχνίδι για να εξασκήσω κάποιες δεξιότητες», λέει ο Τάσος, τη στιγμή που ένα μικρό ρομπότ, το JOY, περνούσε από μπροστά του για να καλωσορίσει ένα γκρουπ μαθητών Δημοτικού από τη Θεσσαλονίκη.
Το ολόγραμμα της αυτοκράτειρας
Μέχρι στιγμής, περισσότεροι από 5.000 μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν επισκεφθεί το JOIST για να εξοικειωθούν με τις έννοιες «καινοτομία» και «επιχειρηματικότητα», να παρατηρήσουν τον ουρανό μέσω των τηλεσκοπίων του πάρκου, να συμμετάσχουν σε διαδραστικά εκπαιδευτικά παιχνίδια, να χρησιμοποιήσουν τον εξοπλισμό επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας, να μάθουν προγραμματισμό παίζοντας και να ξεναγηθούν στις περιοδικές εκθέσεις που επιμελείται η ομάδα του πάρκου. Στη σπονδυλωτή έκθεση που φιλοξενείται στον εκθεσιακό χώρο του Πάρκου Καινοτομίας, αλλάζει ανά εξάμηνο και ουσιαστικά αφηγείται ανά περιόδους την ιστορία της καινοτομίας από την αρχαιότητα έως σήμερα, συναντήσαμε το ολόγραμμα της αυτοκράτειρας Θεοδώρας να παρουσιάζει τις εφευρέσεις στο Βυζάντιο και το πιστό ξύλινο αντίγραφο του ποδηλάτου που είχε κατασκευάσει ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Στον κίτρινο τοίχο πίσω του ήταν γραμμένη μια φράση του πολυμαθούς Ιταλού: «Η γνώση δεν αρκεί, πρέπει να τη βάλεις σε εφαρμογή».
Στο ισόγειο, διαγωνίως και απέναντι από τον εκθεσιακό χώρο, υπάρχουν δύο κολλητά δωμάτια που επικοινωνούν μεταξύ τους, το Future Learning Lab και το Makers Space. Στο πρώτο, πλην των διαδραστικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και διαλέξεων που λαμβάνουν χώρα για παιδιά και ενήλικες, πραγματοποιούνται και δοκιμές πατεντών, εφαρμογών και διαφόρων τεχνολογικών λύσεων από ερευνητές, φοιτητές και νέους επιχειρηματίες που θέλουν να ελέγξουν αν η ιδέα τους είναι λειτουργική και αξιόπιστη, όπως ακριβώς προτρέπει ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Στο δεύτερο δωμάτιο, μικρότερο σε μέγεθος, βρίσκονται παραδοσιακά και ψηφιακά εργαλεία, υπολογιστές και 3D εκτυπωτές. Εδώ πρόσφατα φτιάχτηκε ένας τρισδιάστατος ξύλινος εκτυπωτής, ο οποίος έπειτα τύπωσε τον εαυτό του.
Στο ίδιο επίπεδο, αμέσως μετά την είσοδο, δεσπόζει το ανοιχτό αμφιθέατρο AGORA, χωρητικότητας 200 ατόμων, το οποίο αντανακλά τη φιλοσοφία εξωστρέφειας του JOIST. Στη σκηνή του φιλοξενούνται από ομιλίες και συνέδρια μέχρι διαγωνισμοί καινοτομίας και stand up comedies. Το παζλ του κάτω ορόφου συμπληρώνεται από αίθουσες εκπαιδεύσεων και συναντήσεις, οι οποίες νοικιάζονται, ένα κοινόχρηστο καφέ που αποτελεί «φυσικό» σημείο συνάντησης όλων όσοι εργάζονται στο κτίριο, το ENJOIST Science Café, και έναν συνεργατικό χώρο εργασίας (Coworking Space) 36 θέσεων. Χρησιμοποιείται από ψηφιακούς νομάδες, ελεύθερους επαγγελματίες και υπαλλήλους που εργάζονται εξ αποστάσεως, αλλά και εταιρείες, ωσότου φτιάξουν τα δικά τους γραφεία στην πόλη, και προσφέρεται η δυνατότητα ενοικίασης θέσης μέσω διαδικτύου. Το κόστος είναι 6,5 ευρώ την ημέρα.
Πολλαπλές δραστηριότητες
Το YouTube Room του JOIST είναι ένας χώρος ειδικά διαμορφωμένος για την παραγωγή video, vidcast, podcast αλλά και φωτογραφίσεων. «Εκτός από τις εταιρείες που παράγουν το δικό τους περιεχόμενο, καθώς είναι πολύ βοηθητικό να έχεις συγκεντρωμένο έναν σύγχρονο εξοπλισμό που καλύπτει τις επικοινωνιακές ανάγκες ενός οργανισμού, εμείς το αξιοποιούμε για τη δημιουργία των δικών μας διαδικτυακών μαθημάτων. Ως ινστιτούτο αλλά και τελευταία ως JOIST συμμετέχουμε σε ευρωπαϊκά προγράμματα επιταχυντών (accelerators) επιχειρηματικότητας ως φορείς υλοποίησης. Πριν από λίγο καιρό ολοκληρώθηκε ένας επιταχυντής για πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες, το οποίο “έτρεξε” σε μεσογειακές χώρες, ανάμεσα στις οποίες ήταν η Αλγερία, η Τυνησία και η Αίγυπτος», εξηγεί ο Τάσος, καθισμένος στο γραφείο του στον δεύτερο όροφο.
Έξω από την πόρτα του, τη δεξιά πλευρά όλου του δεύτερου ορόφου καταλαμβάνει το Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας iED, το οποίο πλέον αριθμεί 50 εργαζομένους και αυτή τη στιγμή υλοποιεί περισσότερα από 100 ευρωπαϊκά έργα. Τον ρωτάω πώς αισθάνεται που από εκείνο το στριμωγμένο γραφείο των 40 τ.μ. έχει καταφέρει να αλλάξει κλίμακα και πλέον να πραγματοποιεί το όραμά του. «Το πιο σημαντικό είναι ότι έχει διαφοροποιηθεί πολύ ο ρόλος του ινστιτούτου. Παλιά, συμβάλλαμε στην περιφερειακή ανάπτυξη μέσω της σύστασης συνεταιρισμών, σήμερα έχουμε μετεξελιχθεί σε έναν ευρωπαϊκό κόμβο ψηφιακής καινοτομίας που δημιουργεί πολλαπλασιαστική αξία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο», απαντά. Είναι πράγματι εντυπωσιακό, αν σκεφτεί κανείς ότι ένας από τους επτά εγκεκριμένους ευρωπαϊκούς κόμβους ψηφιακής καινοτομίας, το Health Hub, ένας αρωγός του ψηφιακού μετασχηματισμού της Υγείας, των φαρμάκων και ολόκληρου του οικοσυστήματος Υγείας και περίθαλψης της χώρας, για μια σύμπραξη 26 διαφορετικών φορέων που συνεργάζονται για την ανάπτυξη της καινοτομίας στην υγεία, συντονίζεται από το ινστιτούτο και εδρεύει στη Λάρισα.
Γενικότερα, το φάσμα των δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται εντός του JOIST, αλλά και των υπηρεσιών που προσφέρονται από το ίδιο, είναι πολύ ευρύ. Και αναμφισβήτητα σε αυτό παίζει καταλυτικό ρόλο το ινστιτούτο, που έχει μεταγγίσει την κουλτούρα του και την τεχνογνωσία στο πάρκο. Από την παροχή φορολογικών εδρών σε νεοφυείς επιχειρήσεις και σε εταιρείες που μόλις αφίχθησαν στην πόλη και τη χρηματοδότηση νέων επιχειρηματιών σε όλη την Ευρώπη που αναζητούν στήριξη στα πρώτα τους βήματα, μέχρι τη διοργάνωση εκδηλώσεων, όπως το ερχόμενο συνέδριο στις 22-23 Σεπτεμβρίου με τίτλο InnoHealth Forum, που είναι αφιερωμένο στην Υγεία και θα έχει συν τοις άλλοις διακεκριμένους ομιλητές από το εξωτερικό, και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όλες οι δράσεις ενισχύουν το οικοσύστημα και καθιστούν την πρωτεύουσα της Θεσσαλίας ευρωπαϊκό σημείο αναφοράς για την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα.
Βέβαια, πάντα στην κοινή καρδιά του JOIST και του ινστιτούτου βρίσκεται η διάχυση της καινοτομίας από τα ερευνητικά κέντρα στην αγορά. «Πριν από επτά χρόνια δημιουργήσαμε μια ψηφιακή πλατφόρμα, το EUcalls, η οποία συγκεντρώνει όλες τις πληροφορίες για τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις, τις ταξινομεί και τις προσαρμόζει στις ανάγκες της κάθε επιχείρησης. Είναι μοναδική στο είδος της και αριθμεί πάνω από 10.000 ενεργούς χρήστες που αναζητούν κονδύλια», περιγράφει ο Τάσος, ο οποίος μόλις την προηγούμενη μέρα είχε επιστρέψει από ένα ταξίδι στην Ινδία. «Έχουμε αναπτύξει μια ψηφιακή πλατφόρμα, το JOIST Marketplace, όπου εντοπίζουμε καινοτομίες και τις αντιστοιχίζουμε με όποιον τις έχει ανάγκη. Με άλλα λόγια, ενώνουμε όποιον παράγει καινοτομία με αυτόν που τη χρειάζεται. Στην Ινδία ταξιδέψαμε για να διερευνήσουμε αν μπορεί να εφαρμοστεί το ίδιο μοντέλο και εκεί».
Το αποτύπωμα ενός χρόνου
Έναν χρόνο μετά, το JOIST, σύμφωνα με τον Τάσο, έχει καταφέρει να είναι οριακά κερδοφόρο, χωρίς ακόμη να έχει ενεργοποιήσει όλα τα κανάλια εισροής εσόδων, φέρ’ ειπείν την ανάπτυξη των μελών – η συνδρομή, μεταξύ άλλων, θα παρέχει εκπτώσεις στις υπηρεσίες του πάρκου. Ωστόσο, το κυριότερο είναι ότι έχει αφήσει ένα θετικό αποτύπωμα πολλών διαστάσεων. Κατ’ αρχάς, απασχολεί δέκα άτομα, στην πλειονότητά τους κάτω των 30 ετών, τα οποία υπό κανονικές συνθήκες θα έφευγαν από τη Λάρισα. «Ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα ασχολούμουν με ένα τόσο ενδιαφέρον αντικείμενο και θα έμενα εδώ», εξομολογείται η εικοσιτριάχρονη Σοφία Καλτσά, υπεύθυνη της υποδοχής, με πολλές οργανωτικές αρμοδιότητες. Δεύτερον, έχει φιλοξενήσει στις εγκαταστάσεις του περισσότερους από 15.000 ανθρώπους, καλλιεργώντας τη νοοτροπία της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας.
Τρίτον, έχει στηρίξει με οποιονδήποτε τρόπο σχεδόν δέκα νεοφυείς επιχειρήσεις και εταιρείες στη Λάρισα, ενισχύοντας τον οικονομικό ιστό της πόλης, και τέταρτον έχει κατορθώσει να προσελκύσει πολύ σημαντικούς ευρωπαϊκούς και εγχώριους φορείς, όπως είναι το Κέντρο Ικανοτήτων στον Τομέα της Υγείας και των Φαρμάκων «ΠΥΘeΙΑ», με τη συμμετοχή του Ιόνιου Πανεπιστημίου και των Πανεπιστημίων Αιγαίου και Θεσσαλίας. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι, λειτουργώντας σαν ένα πρότυπο περιφερειακής ανάπτυξης, έχει πετύχει να βάλει τη Λάρισα, που το 2011 ήταν η πρωτεύουσα των πολυτελών τζιπ μεγάλου κυβισμού, στον ευρωπαϊκό χάρτη της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας.
INFO
Joist Innovation Park, Bαλτετσίου και Τριπόλεως, Λάρισα, 2410-234422, joistpark.eu
https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/562434235/joist-i-larisa-apokta-to-proto-parko-metaforas-kainotomias-stin-ellada/
