Στο Φυσικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όταν είχαμε διδαχτεί τη δύναμη Κοριόλις, ήταν μια ευχάριστη ανάπαυλα από τις στρυφνές διαφορικές εξισώσεις, αφού μας δόθηκε η ευκαιρία να αστειευτούμε με τα λογοπαίγνια που προκύπταν εξαιτίας της ονομασίας.
Πνευματικός πατέρας είναι ο Γκασπάρ-Γκυστάβ ντε Κοριόλις ο οποίος την πρότεινε, και είναι μία αδρανειακή δύναμη (κάτι σαν τη φυγόκεντρο) που οφείλεται στην περιστροφή της Γης.
Για να το καταλάβουμε διαισθητικά το φαινόμενο της δύναμης αυτής, μπορούμε να πάρουμε ένα χαρτόνι σε σχήμα κυκλικού δίσκου και να το περιστρέφουμε αντίθετα από τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Αν κατά τη διάρκεια της περιστροφής προσπαθήσουμε να τραβήξουμε μία ευθεία γραμμή επάνω του θα διαπιστώσουμε ότι αυτό που καταγράφεται στο χαρτόνι είναι μία καμπύλη με φορά τη φορά των δεικτών του ρολογιού.
Ακριβώς αυτό το φαινόμενο ισχύει και κατά την περιστροφή τη γης, καθώς η ευθεία κίνηση του ανέμου φαίνεται να εκτρέπεται κι έτσι να δημιουργούνται οι κυκλικές διατάξεις στα μεγάλα μετεωρολογικά συστήματα. Μάλιστα μεταξύ βορείου και νοτίου ημισφαιρίου υπάρχει διαφορετική κατεύθυνση αυτής της κυκλικής φοράς των κυκλώνων και των αντικυκλώνων της μετεωρολογίας.
Αυτή η διαπίστωση έδινε άλλη μία ευχάριστη νότα στο μάθημα καθώς σχετίζαμε τη φορά της απορροής του νερού στα σιφώνια με τη δύναμη Κοριόλις και λέγαμε με βεβαιότητα ότι το νερό στα σιφώνια απορροής μεταξύ βορείου και νοτίου ημισφαιρίου έχουν διαφορετική φορά όπως ακριβώς και τα μετεωρολογικά φαινόμενα, πράγμα που φυσικά δεν ισχύει.
Στη δύναμη Κοριόλις αποδίδεται και το φαινόμενο του εκκρεμούς του Φουκώ. Ένα τεράστιο εκκρεμές που ταλαντώνεται ελεύθερα για κάμποσα μερόνυχτα δείχνει να εκτρέπει το επίπεδο της ταλάντωσής του. Αυτό στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει αλλά εμείς που περιστραφήκαμε ως παρατηρητές με τη φορά της γης βλέπουμε αυτήν την απόκλιση.
Στην δύναμη Κοριόλις οφείλεται και ο γεωστροφικός άνεμος, ο άνεμος που φυσάει στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας του βορείου ημισφαιρίου κι έχει πάντοτε κατεύθυνση από τη δύση προς την ανατολή. Σε αυτήν την κατεύθυνση του γεωστροφικού ανέμου οφείλεται το γεγονός ότι πάντοτε τα καιρικά φαινόμενα ταξιδεύουν από τη δύση προς την ανατολή. Η ανοδική πορεία των θερμών μαζών από τα κατώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας προς τα ανώτερα εκτρέπεται πάντα προς ανατολάς κατά τον ίδιο τρόπο που περιγράψαμε, εξαιτίας της δύναμης Κοριόλις.
Σε αυτόν τον γεωστροφικό άνεμο οφείλεται και το γεγονός ότι τα αεροπορικό ταξίδι προς μία κατεύθυνση δυτικά διαρκεί αρκετά περισσότερο από το αν κάνεις το αντίστοιχο ταξίδι της επιστροφής με κατεύθυνση ανατολική. Και μάλιστα αυτό έρχεται σε αντίθεση με την λανθασμένη αίσθηση που έχουμε όταν κάνουμε ένα τέτοιο ταξίδι καθώς πάντοτε πιστεύει κανείς ότι θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο αφού κινούμενος προς τα δυτικά η σχετική ταχύτητα με τη γη που κινείται αντίθετα θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη και άρα να φτάνουμε γρηγορότερα. Έτσι ένα ταξίδι από την Ελλάδα προς την Αμερική διαρκεί ακόμα και μία ολόκληρη ώρα περισσότερο από το αντίστοιχο ταξίδι της επιστροφής.
Αν βρεθεί κανείς στον ισημερινό θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν εκεί διάφοροι πλανόδιοι τσαρλατάνοι μάγοι που επιδεικνύουν έναντι αδράς αμοιβής το φαινόμενο της δύναμης Κοριόλις. Έχουν τρεις λεκάνες απορροής νερού, μία στη νοητή γραμμή του ισημερινού και από μία στο βόρειο και το νότιο ημισφαίριο σε απόσταση μερικών μέτρων μεταξύ τους. Με κάποιο τέχνασμα καταφέρνουν το νερό που απορρέει από την πρώτη λεκάνη να μην περιστρέφεται ενώ από τις άλλες δύο να περιστρέφεται με αντίθετες κατευθύνσεις. Η διαπίστωση αυτή γίνεται ακόμα πιο εμφανής όταν πετάξουν μέσα στο νερό ένα ανθάκι γιασεμιού και το δεις στην πρώτη περίπτωση να μένει σταματημένο ενώ στις άλλες δύο να περιστρέφεται παρασυρμένο από το νερό είτε με τη φορά των δεικτών του ρολογιού είτε αντίθετα. Σε τέτοια μικρή κλίμακα δεν είναι παρατηρήσιμο στην πραγματικότητα το φαινόμενο της επίδρασης της δύναμης Κοριόλις και όλα στηρίζονται σε κάποιο τέχνασμα του πλανόδιου μάγου.
Αλλά αξίζει να το δει κανείς σαν αναπαράσταση του φαινομένου και να το αγαπήσει. Για το γιασεμί και μόνο…
***
Δημήτρης Μαργαρίτης, μουσικός-φυσικός, συγγραφέας των βιβλίων “Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑΣ – ΣΧΕΤΙΚΙΣΤΙΚΗ ΝΟΥΒΕΛΑ” και “ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ HEIFETZ & ΑΛΛΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΑΝΑΙΡΕΣΕΩΝ” που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Γρηγόρη
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
