Η ανάπτυξη της τυπογραφίας είναι μια σημαντική στιγμή στην ιστορία του ανθρώπου. Ουσιαστικά θα εισάγει τον Δυτικό κόσμο στην μακρά περίοδο της νεωτερικότητας.
Του Νίκου Τσούλια
Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης θα βοηθήσει σημαντικά τη διάδοση και των ελληνικών γραμμάτων με τη σύμπραξη πολλών Ελλήνων που ασχολούνται επαγγελματικά με το χώρο αυτό και ουσιαστικά θα συνδεθεί με την ανάπτυξη ενός ουμανιστικού ρεύματος. Φυσικά, η παραγωγή του ελληνικού βιβλίου κατά την τουρκοκρατία γίνεται εκτός ελληνικού χώρου.
Τα κατ’ εξοχήν σχολικά βιβλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι ο Οκτώηχος, το Ψαλτήρι και ο Απόστολος.
Ωστόσο, αρκετά βιβλία με προσωπικές πρωτοβουλίες θα τυπωθούν και θα παίξουν σημαντικό ρόλο τη γενικότερη μόρφωση των Ελλήνων.
Ας δούμε κάποια από τα βιβλία αλλά και τους ανθρώπους των γραμμάτων που μόρφωναν τους Έλληνες πριν από την επανάσταση του 1821. Το 1471 εξέδωσε ο Μανουήλ Χρυσολωράς την ελληνική γραμματική του με τον τίτλο Ερωτήματα. O Δημήτριος Xαλκοκονδύλης (1423-1511) δίδαξε, στα τέλη του 15ου και τις αρχές του 16ου αιώνα, στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας, στη Φλωρεντία και το Mιλάνο, και εξέδωσε το 1488 στη Φλωρεντία τα Ομηρικά έπη. Την ίδια περίπου εποχή ο Iανός Λάσκαρις (1445-1534) παρέδιδε την ελληνική γλώσσα στη Φλωρεντία και εξέδωσε έργα αρχαίων ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων.
Φυτώριο και για την ελληνική λογιοσύνη υπήρξε το πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Aπό το 1634 ώς το 1782 φοίτησαν σ’ αυτό 899 Έλληνες. Στο πανεπιστήμιο ιδρύθηκαν και δύο ελληνικά κολέγια (του Παλαιόκαπα και το Kωτουνιανό). Στο ίδιο πανεπιστήμιο δίδαξαν και αρκετοί έλληνες λόγιοι, ενώ σώζονται πολλές από τις μελέτες που συνέταξαν σημαντικοί φοιτητές του. Η ίδρυση στη Ρώμη, το 1576, του Ελληνικού Κολλεγίου από τον πάπα Γρηγόριο IΓ΄, μολονότι στόχευε στη διάδοση του λατινικού δόγματος στους ορθοδόξους, αποτέλεσε ακόμη ένα φυτώριο για σπουδαστές από την Ανατολή. Μόνο από τον εμπορικό οίκο του Mέλου εξήχθησαν στο διάστημα 1711-1731 από τη Bενετία 2.900 τόμοι βιβλίων, αριθμός ιδιαίτερα σημαντικός για την εποχή εκείνη.
Η διαμονή για εργασία ή σπουδές σε χώρες όπου οι νέες αντιλήψεις του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης ήταν διάχυτες –ακόμη κι αν αυτές αντιμετωπίζονταν με καχυποψία από κάποιους ισχυρούς κύκλους των τοπικών διοικήσεων– η κυκλοφορία βιβλίων, η γόνιμη συνεργασία και πνευματική επικοινωνία με λόγιους, αλλά και πολιτικά σκεπτόμενους, και η φροντίδα για την ίδρυση σχολείων στις οθωμανοκρατούμενες ελληνικές περιοχές δημιουργούσαν τους απαραίτητους διαύλους για τη διάδοση των νέων περί εθνικισμού ιδεών και τη δυναμική ιδεολογική προετοιμασία της Επανάστασης.
Ο Ζ. Καλλέργης, ο πρώτος τυπογράφος, έλληνας της διασποράς δημιουργεί ένα εκδοτικό τυπογραφείο στη Βενετία το 1509 και στα πρώτα του έργα ήταν οι «Ωδές» του Πίνδαρου και τύπωνε βιβλία και για τους μαθητές του
πρώτου ελληνικού κολεγίου που λειτούργησε στη Ρώμη από το 1518. Ο Ν. Σοφιανός αργότερα θα τυπώσει την «Παιδαγωγική» του Πλούταρχου (1544). Το Μέγα Αλφαβητάριον του παπα-Γεωργίου, που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1771 και θεωρείται ως το αρχαιότερο χρονολογημένο έντυπο ελληνικό αλφαβητάρι.
Το 1820 θα εκδοθεί στη Βιέννη το «Αλφαβητάριον, Μικρόν προς εύκολον μάθησιν των παίδων» εκ της Τυπογραφίας Δ. Δαβιδοβίκη. Ωστόσο, λίγο πριν από την επανάσταση θα «λειτουργήσουν για λίγο μικρά τυπογραφεία στα σχολεία της Χίου και των Κυδωνιών με καθαρά εκπαιδευτικούς στόχους και με ανάλογες εκδόσεις (σχολικών γυμνασμάτων, εγχειριδίων κλπ».
Βιβλιογραφία
- Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος– 21ος αι., (επιμ. Ι. Χασιώτης, ΄Ολγα Κατσιαρδή-Hering, Ευρυδίκη Α. Αμπατζή) (2006), Αθήνα: Βουλή των Ελλήνων.
- Κοπιδάκης, Μ. (επιμ.) (1999), Ιστορία της Ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Ελληνικό, λογοτεχνικό και ιστορικό αρχείο
