Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου περιέχεται σαφώς διατυπωμένη στην κοινωνιολογία των Επικούρειων. Για τους Επικούρειους «Το φυσικό δίκαιο αποτελεί συμφωνία που έχει να κάνει με το συμφέρον των ανθρώπων, ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλο».
Οι άνθρωποι για να ξεχωρίσουν από τα ζώα κάνουν μια συμφωνία περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένη, την οποίαν αποδέχονται τα διάφορα άτομα της ομάδας διότι εάν δεν υπάρξει συμφωνία, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ούτε κοινωνία αλλά και ούτε δικαιοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους όπως ακριβώς συμβαίνει στα ζώα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους λαούς που δεν μπόρεσαν ή δε θέλησαν να συνάψουν συνθήκες, σύμφωνα με τις οποίες δε θα βλάπτονται μεταξύ τους. «Η πιο κτυπητή απόδειξη, ότι η δικαιοσύνη, αφού καθιερώθηκε, είχε μαζί της το πλήθος και την ισχύ, είναι η ύπαρξη του ανθρωπίνου γένους, διαφορετικά η ανθρωπότητα θα είχε εντελώς καταστραφεί και η ανθρώπινη φυλή δεν θα έχει καταφέρει να διαιωνιστεί» μας λέει ο Λουκρήτιος.
Είναι σαφές με βάση τα συμφραζόμενα, ότι οι Επικούρειοι δεν περιφρονούν τους νόμους της πολιτείας που αποβαίνουν προς το συμφέρον της κοινωνικής ζωής και εναρμονίζονται με τη γενική αντίληψη των πολιτών περί της φύσης του δικαίου. Εάν όμως κάποιοι νόμοι κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση και είναι άδικοι ο Επικούρειος δεν θα τους αποδεχθεί και δεν θα τους σεβαστεί.
Είναι αδιανόητο για έναν Επικούρειο να συναινέσει στην αδικία απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται, γιατί το να ικανοποιεί κανείς την φιλαργυρία του και την ματαιοδοξία του αδικώντας, είναι ασέβεια και απρέπεια, και η αποδοχή της μόνο ψυχική ταραχή και πόνο μπορεί να του αποφέρει. Η έννοια της αρετής για τον Επικούρειο, είναι ταυτόσημη με την έννοια της ηδονής γιατί γεννήθηκαν από την ίδια μήτρα. Οι άδικοι νόμοι δημιουργούν κοινωνικές ανισότητες, αναξιοκρατία, διαφθορά, και καλλιεργούν ένα αίσθημα ανασφάλειας στον πολίτη.
Η φυσική ανάγκη του ανθρώπου για ασφάλεια αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα, το οποίο συμβάλλει στην ευρύτερη προσπάθεια του για προφύλαξη από το φυσικό περιβάλλον και τη δυνατότητα ικανοποίησης των αναγκών του. Ο φόβος που προκύπτει από την αβεβαιότητα και την πεποίθηση μιας συνεχόμενης και ακατάπαυστης απειλής, προκαλεί πλήγμα στον ψυχισμό τόσο στα άτομα όσο και ευρύτερα στην κοινωνία με εμφανείς συνέπειες στην καθημερινότητά τους. Η διαφοροποίηση και η αυτονόμηση του ατόμου που μπορεί να εκφράσει με αυτοκυριαρχία απόψεις που διαφέρουν από τις προκαταλήψεις και τις πεποιθήσεις του κοινωνικού του περιβάλλοντος, προκύπτει μέσω της παρέκκλισης που πρώτος διατύπωσε ο Επίκουρος. Βασική προϋπόθεση είναι η γνώση της φύσεως των πραγμάτων η οποία βοηθά τον άνθρωπο να απεγκλωβιστεί από τα δεσμά της άγνοιας και του φόβου.
“Οι περισσότεροι άνθρωποι όμως έχουν προσβληθεί από λανθασμένες απόψεις για την ουσία των πραγμάτων” έλεγε ο Διογένης Οινοανδέας με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αντιληφθούν ποια είναι η πραγματική φύση του αγαθού. Για παράδειγμα: Εάν τα μέτρα της κυβέρνησης μας προκαλούν μεγαλύτερη οδύνη από ότι ηδονή τότε είναι κακά. Εάν η οδύνη μας προκαλείτε από το συναίσθημα του φόβου ότι κάτι χάνουμε τότε είναι κακός οδηγός. Εάν η ηδονή μας προκαλείται από την Αρετή της φρόνησης ότι προστατεύουμε το πολυτιμότερο αγαθό μας την υγεία (και την υγεία όλων αυτών που αγαπάμε) τότε είναι καλός οδηγός.
Ασφαλώς για εκείνους που αντιλαμβάνονται ορθολογικά την πραγματικότητα, είναι σαφές ότι κάποια κεκτημένα που τα θεωρούσαμε ως δεδομένα, μετά το πέρας της κρίσης που βιώνουμε θα έχουν ελαττωθεί ή εξαφανιστεί. Είναι όμως και μία ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε καταρχήν ως άτομα και μετέπειτα ως κοινωνίες, τις βασικές αξίες με τις οποίες πρέπει να πορευτούμε από δω και πέρα. Και εφόσον τις προσδιορίσουμε να ξαναχτίσουμε από την αρχή πάνω σε στερεά και γερά θεμέλια.
***
Aριστοτέλης Κωλώτης Κερασοβίτης
Σημ: Απόσπασμα από την ομιλία μου στο περσινό Πανελλήνιο Συμπόσιο των Επικούρειων στο Γέρακα Αττικής με τίτλο “Η κοινωνική παρέκκλιση των επικούρειων”.
Αντικλείδι , https://antikleidi.com
