«Είναι ευκολότερο να ψάχνω πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν παρά να αντιληφθώ τι συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα. Ξέρετε, κάποιες φορές, μου έρχεται να πέσω κάτω προσπαθώντας να καταλάβω: Είναι δυνατόν στην εποχή μας να βλέπουμε φωτογραφίες από την αρχή του κόσμου και να μην μπορούμε να βγάλουμε την Ελλάδα από το χείλος του γκρεμού;».
Η ανθρώπινη κοινωνία, εξηγεί ο κ. Δημήτρης Νανόπουλος, είναι σαφώς πολυπλοκότερη από τη φύση. Και αυτοκαταστροφική. «Αυτήν ειδικά τη φορά έχουμε βγάλει τα μάτια μας μόνοι…».
Είναι ένας διεθνώς διακεκριμένος φυσικός που έχει καταστήσει πολλές φορές περήφανη τη χώρα μας εκπροσωπώντας την στα σπουδαιότερα ερευνητικά κέντρα του κόσμου. Ενας επιστήμονας που συνέβαλε σημαντικά στην ανακάλυψη του σωματιδίου του Higgs, που διετέλεσε επί σειρά ετών ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και στο CERN ενώ το 2004 ανεδείχθη τέταρτος στην κατάταξη Θεωρητικών Φυσικών όλων των εποχών από το Πανεπιστήμιο Stanford.
Κάτοικος Αθηνών
Με βιογραφικό που σήμερα ζηλεύουν πολλοί και ερευνητικό έργο σε εξέλιξη με στόχο την κατάκτηση της Θεωρίας του Παντός, ο κ. Νανόπουλος έλαβε την απόφαση να εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα για ένα έτος. Αιτία, η επιθυμία του να ανταποκριθεί στα νέα του καθήκοντα, καθώς πριν από τέσσερις ημέρες εγκαινιάστηκε η θητεία του ως προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών.
Διαλέγει προσεκτικά τις λέξεις ενώ εξηγεί στο «Εθνος της Κυριακής» το όραμά του, μια Ακαδημία συνδεδεμένη με τις ανησυχίες και τις ανάγκες της κοινωνίας: «Τέτοιους καιρούς ο κόσμος διψάει και το ίδρυμα μπορεί να λειτουργήσει ως φάρος, ως ταγός σε θέματα παιδείας και κοινωνικής συμπεριφοράς, μακριά από μικροπολιτική – με τη στενή έννοια του όρου, αφού είμαστε όλοι πολιτικά όντα. Έχω στο μυαλό μου να γίνει πιο ανοικτή -και κυριολεκτικά-, να φέρουμε κόσμο στην Ακαδημία.
Σκέφτομαι για παράδειγμα ότι θα μπορούσαν να διοργανωθούν καλοκαιρινές εκδηλώσεις στον κήπο της, με περίπτερα και δραστηριότητες. Πρέπει να φανερώσουμε περισσότερο αυτό που γίνεται στο ίδρυμα γιατί ενίοτε έχω την εντύπωση ότι λέμε λιγότερα από όσα κάνουμε».
Ο δρόμος της αλήθειας
Για εκείνον η επιστήμη είναι, άλλωστε, ο δρόμος προς την αλήθεια. «Νέος ήθελα πολύ να γίνω σκηνοθέτης, αγαπούσα τρελά τον κινηματογράφο. Μου αρέσει η τέχνη. Εβλεπα, όμως, ότι δεν θα με γέμιζε ποτέ αυτό όσο και αν το αγαπούσα, όσα Οσκαρ και να είχα πάρει, γιατί θέλω ό,τι κάνω να το βλέπω αποτυπωμένο, μετρημένο, είναι θέμα απόδειξης», λέει.
Και συνεχίζει: «Στην ουσία όλοι ψάχνουμε το ίδιο πράγμα. Η βασική διαφορά είναι ότι η επιστήμη βρίσκεται πολύ πολύ μπροστά από όλα τα άλλα, ας το πάρουν όπως θέλουν και σας παρακαλώ να το γράψετε αυτό. Τις απαντήσεις που ζητάμε από την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε ο άνθρωπος τις βρίσκουμε πλέον στα επιστημονικά δεδομένα, όταν παίρνουμε φωτόνια, φως κυριολεκτικά από την αρχή του Σύμπαντος. Δεν είναι θέμα μεταφυσικής αλλά ζήτημα πειραματικό….
Λέμε ότι τελικά όλο αυτό, το Σύμπαν ξεκίνησε από μια τυχαία διακύμανση από το κενό. Βαριά κουβέντα να λεχθεί, όμως έχουμε δεδομένα. Θέλω να πω ότι δεν μπορούμε να καθόμαστε στις ταβερνίτσες και να λέμε ένα ποίημα ή να βγάζουμε φωτογραφίες -δεν είμαι εναντίον της τέχνης-, αλλά δεν αλλάζουν έτσι τα πράγματα».
Όσο για τις μεταφυσικές προσεγγίσεις, «για μένα Θεός είναι η Φύση. Και για να το πω λίγο αστεία, στα επιστημονικά μας συνέδρια δεν συζητάμε το αν υπάρχει Θεός ή όχι…».
Οι ανακαλύψεις και η ανθρωπότητα
«Η επιστήμη βοηθά να βλέπεις τον κόσμο καθαρά» Ενας άνθρωπος που έφτασε να δει με λεπτομέρειες το πώς και από τι δημιουργήθηκε το Σύμπαν, είναι τελικά σε θέση να ανακαλύψει και την ουσία της ζωής;
Ο κ. Νανόπουλος δίνει την απάντησή του με σαφήνεια: «Η επιστήμη σε βοηθά να βλέπεις καθαρά τον κόσμο. Οι ανακαλύψεις της, όμως, περνούν αργά στους ανθρώπους. Όταν ο Νεύτωνας είπε ότι είναι δυνάμεις και όχι αγγελάκια αυτά που γυρνάνε τη Γη γύρω από τον Ήλιο, μη νομίζετε ότι έτρεχε ο κόσμος στους δρόμους και φώναζε ?το βρήκαμε, το βρήκαμε!?. Αυτά που βρήκαμε τώρα, ανακαλύψεις 15-20 ετών που συνεχίζουν ακόμη να μας δίνουν απίστευτα αποτελέσματα, προσφέρουν μια νέα όψη κόσμου, μια νέα συνείδηση που δεν μπορεί παρά να έχει και ανάκλαση στον εσωτερικό μας κόσμο. Καταρρέουν πολλά συστήματα αυτόματα….
Από εκεί και πέρα ο κάθε άνθρωπος με πολύ καθαρή ματιά πρέπει να κοιτάξει τα πράγματα, τι λέει η επιστήμη, πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν, ποια είναι η θέση του σε αυτό και είναι δικό του θέμα να αποφασίσει πώς θέλει να ζήσει. Η ηθική είναι εξωτερική και γι’ αυτό δεν έχει καμία σημασία».
Ο Καμί
Όσο για την ευτυχία, «ειλικρινά σας μιλώ, αισθάνομαι πολύ ευτυχισμένος αυτή τη στιγμή ακόμη και να με χτυπήσει ένα αυτοκίνητο -κάτι που βέβαια απεύχομαι- γιατί ξέρω μέσα μου αν όχι την αλήθεια, τουλάχιστον τον περίγυρο στον οποίο θα παιχτεί η μπάλα από εδώ και πέρα. Και θεωρώ τύχη να έχω ζήσει μια τέτοιου είδους εποχή. Ο μεγάλος Αλμπέρ Καμί είχε πει για τον αγώνα του ανθρώπου ?φαντάζομαι πως ο Σίσυφος ήταν ευτυχισμένος? – ε, φανταστείτε κι εμένα ευτυχισμένο. Είναι ατυχία να περάσεις από τον κόσμο με άγνοια, να σου δώσει η φύση την τύχη να υπάρχεις από εδώ μέχρι εκεί κι εσύ να το πάρεις, να το πετάξεις και να κλείσεις τα μάτια. Η γνώση είναι δύναμη…».
Τα πρώτα βήματα
«Ημουν τρελο-έλληνας, ένιωθα ότι μπορώ να λιώσω την πέτρα»
«Γεννήθηκα στο Χαρβάτι το 1948 αλλά το 1959 μετακομίσαμε στου Ζωγράφου επειδή ο πατέρας μου ήθελε να πάω σε καλύτερο σχολείο. Τότε τα Μεσόγεια ήταν οπισθοδρομικά», λέει ο κ. Δημήτρης Νανόπουλος ξετυλίγοντας το νήμα της ζωής του. Τη δεκαετία του ’60, στα χρόνια της εφηβείας του, ένα βιβλίο Φυσικής πέφτει τυχαία στα χέρια του και αλλάζει ρότα στα σχέδιά του. Ερωτευμένος με την επιστήμη που αποκαλύφθηκε στα μάτια του σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αμέσως μετά μια υποτροφία για την Αγγλία τού ανοίγει τον δρόμο προς το όνειρο….
«Φεύγω από εδώ το 1971, τη μέρα που κηδευόταν ο Σεφέρης», θυμάται. «Είχαμε χούντα τότε, μέσα σε έναν χαμό ξεκινώ και φτάνω μέσω Γιουγκοσλαβίας στο Μόναχο. Στον τεράστιο σταθμό του που λέει και το τραγούδι, με ένα φτηνό σάντουιτς, περίμενα από το πρωί μέχρι το βράδυ να αλλάξω τρένο. Με αυτό έφτασα στο Καλέ της Γαλλίας, από εκεί περάσαμε απέναντι, πήγα στο Λονδίνο και μετά στο Σάσεξ. Με αεροπλάνο θα είχα κάνει τον γύρο του κόσμου…», λέει γελώντας.
Στο Σάσεξ θα ολοκληρώσει τις διδακτορικές του σπουδές στη Θεωρητική Φυσική των Υψηλών Ενεργειών κι έπειτα σε πολύ νεαρή ηλικία θα πάει στο Cern της Ελβετίας. Θα συνεχίσει στην Ecole Normale Superieure κι έπειτα στο Χάρβαρντ. Μια πορεία γεμάτη διακρίσεις. «Και πολύ κόπο», προσθέτει. «Τα πράγματα δεν είναι στρωμένα με ροδάνθη. Χρειάζεται πόνος. Οταν κάναμε αυτά με το Higgs το 1975, σαράντα χρόνια πριν, οι περισσότεροι χασκογελούσαν, δεν ήξεραν καν τι είναι το Higgs και εμείς ψάχναμε πώς θα το βρούμε», συνεχίζει.
«Ημουν, όμως, τρελο-έλληνας. Ισως επειδή πήγα μικρός, δεν φοβόμουν τίποτα, ένιωθα ότι μπορώ να πιάσω την πέτρα και να τη λιώσω. Εκανα ριψοκίνδυνα πράγματα χωρίς να το καταλαβαίνω, ακόμη και στην έρευνα. Σιγά σιγά, όμως, κάνοντας καλές δουλειές εδραιώνεις τον εαυτό σου. Και μπορεί στην τρέλα που θα τους πεις την επόμενη φορά να δώσουν μεγαλύτερη σημασία. Ένιωθα δέος και τρελή χαρά γιατί το να είσαι στο Χάρβαρντ στα τέλη της δεκαετίας του ’70, που τότε έλεγαν ότι ήταν το καλύτερο κέντρο Φυσικής στον κόσμο, ήταν κάτι σπουδαίο. Σκεφτείτε ότι το 1979 το Χάρβαρντ έλαβε ουσιαστικά δύο βραβεία Νόμπελ…».
Και τελικά τι μένει από όλο αυτό; Η απάντηση ίσως εκπλήσσει: «Ενα καλό πράγμα είναι ότι δεν βαριέσαι ποτέ», λέει ο κ. Νανόπουλος. «Είσαι συνέχεια υπ’ ατμόν. Μέσα μου νιώθω νέος, έξω μου δεν ξέρω τι γίνεται, η φύση παίρνει τον δρόμο της. Όμως αυτήν την έντονη ζωή, παρότι σε κουράζει, δεν τη βαριέσαι, είναι δημιουργική. Και το να δημιουργείς είναι σαν να ζεις»…
συνέντευξη στην Κατερίνα Ροββά
